Βαθύτατη διεργασία

Όταν ο Χριστός γεννήθηκε στη γη από την Θεοτόκο, δεν ήρθε για να εντυπωσιάσει, να γίνει διάσημος ή να γραφτεί στην ιστορία για τη διδασκαλία Του. Η παρουσία Του στη γη αποτέλεσα το έναυσμα για μία ακραιφνή διείσδυση στα τρίσβαθα της ύπαρξης του ανθρώπου.

Η διδασκαλία Του απείχε πολύ από την κατάθεση ενός ηθικού κώδικα, ενός κώδικα αξιών και αρετών, χρήσιμων για τον άνθρωπο σε επίπεδο δικαιοσύνης, ισονομία, ισοπολιτείας. Αυτά τα ευαγγελίστηκε αργότερα ο Διαφωτισμός και άλλες κοινωνικές διακηρύξεις. Ο Χριστός δεν ήρθε για να εγκαινιάσει μία ζωή όπου όλοι θα είναι ίσοι απέναντι σε έναν νόμο, απέναντι σε πανανθρώπινες αξιακές αρχές, αλλά μία ζωή όπου όλοι θα είναι ίσοι απέναντι στον Θεό! Εξάλλου, κάθε νόμος, αρετή, καθίσταται αξιακή, στο βαθμό που λειτουργείται στο πρόσωπο του Χριστού. Η αλήθεια, η δικαιοσύνη, η τιμιότητα, η φιλανθρωπία, όλα αυτά, αποκτούν ισχύ όταν ταυτίζονται με το πρόσωπο του Χριστού, καθώς δεν υπάρχουν από μόνα τους, αλλά έχουν την αφετηρία τους στη θεία φιλανθρωπία.

Ο Χριστός, λοιπόν, δεν είναι ο υπέρτερος του Ernest Renan, ο υπεράνθρωπος του Nietzsche, μήτε ο αριστερός επαναστάτης του αριστερού ανθρωπισμού. Είναι ενανθρωπήσας Θεός κι αυτό σημαίνει πολλά για την ανθρωπότητα. Και λέω τούτο, καθώς ο Θεός δεν έγινε άνθρωπος για να ικανοποιήσει ένα προσωπικό θέλημα Του, μήτε για να δραπετεύσει από κάποιο προσωπικό αδιέξοδο, αλλά για να δώσει ομορφιά στον άνθρωπο, νόημα, αρχή και αιωνιότητα στην ύπαρξη του. Να ομορφύνει την ασχήμια του, να δώσει συνειδητότητα στις υπαρξιακές του δομές, να του δώσει όλες εκείνες τις δυνατότητες που θα του επέτρεπαν να συμμετέχει στην χαρισματική οικείωση της Βασιλείας του Θεού.

Το Ευαγγέλιο της Κυριακής (Ματθ. 4, 12 – 17) έρχεται και δημιουργεί υπαρξιακό σεισμό, αφού λειτουργεί τον τρόπο της μετοχής στην ωραιότητα μιας εκφραστικής που έχει μπολιασμένη στη δόξα της τη θεία χάρη. Και τί λέει ο Χριστός; «Μετανοείτε, διότι πλησίασε η Βασιλεία των Ουρανών». Δεν λέει δείξετε μεταμέλεια, αναγνωρίσετε τα λάθη σας, αλλά μετανοήστε. Η μετάνοια ανταποκρίνεται προς μία βαθύτατη εσωτερική διεργασία του ατόμου με χαρακτήρα και προεκτάσεις οντολογικές. Έγκειται σε μία ολοκληρωτική άσκηση αυτοσυνειδησίας του όλου ανθρώπου. Η επιπολαιότητα δεν έχει σχέση με την μετάνοια. Η επιφανειακή ανάπλαση του εαυτού δεν σηματοδοτεί την μετάνοια αλλά μία επιπόλαια διεργασία, όπου οι ρυτίδες της υπαρξιακής ασχήμιας δεν φεύγουν με τίποτε.

Βέβαια δεν είναι εύκολη υπόθεση. Όταν η ύπαρξη του ανθρώπου τραυματίζεται, ασχημαίνει η υπαρξιακή του εικόνα και απειλείται η σχέση με τους άλλους, με τον Θεό, από όλες εκείνες τις φθοροποιές, χαοτικές δυνάμεις, τότε τα πράγματα είναι δύσκολα, καθώς ο νους σκοτίζεται και οι κινήσεις της ψυχής τοποθετούνται επί των αλόγων παθών. Ε, αυτή την ασχήμια, αυτή την αδυναμία ήρθε να διορθώσει ο Χριστός. Οι Πατέρες στα κείμενα τους κάνουν λόγο για διόρθωση, για θεραπεία. Ναι, υπάρχει θεραπεία, δεν είναι μόνος του ο άνθρωπος στον πνευματικό αγώνα. Το γεγονός ότι αμαυρώνεται η εικόνα του, η τοποθέτηση του εντός του εαυτού, αλλά κι εκτός (σχέση με τους άλλους και με τον Θεό), δεν σημαίνει ότι είναι καταδικασμένος να ζει τη σκοτεινότητα των πραγμάτων και πως το να πάσχει σημαίνει μία κατάσταση απλησίαστη, αποκρουστική, αθεράπευτη.

Η μετάνοια κάνει την όλη δουλειά. Και δείχνει αλλά και είναι πολύ δύσκολη διεργασία, καθώς σημαίνει μία αναμέτρηση. Αναμέτρηση με τον εαυτό, ο οποίος ερωτοτροπεί με τα άλογα πάθη, εστιάζει σ’ αυτά, δίνει τη συγκατάθεση του και όταν μένει σ’ αυτά, τότε γοητεύεται από την ηδονική τους φύση. Δεν χρειάζεται, όμως, ξερίζωμα. Είναι αίρεση το ξερίζωμα των παθών. Τα πάθη δεν ξεριζώνονται, τα πάθη μεταποιούνται. Στον Αριστοτέλη, στον Μάξιμο Ομολογητή, στον Γρηγόριο Νύσσης, τα πάθη είναι κινήσεις της ψυχής και εκείνο που νοσεί είναι η προαίρεση. Η προαίρεση χρειάζεται ίαση. Αρκετά, εξάλλου, ενοχοποιήσαμε την φύση μας. Η μετάνοια δείχνει πως η ψυχή έχει κίνηση προς τον Θεό. Προηγείται η αυτογνωσία. Αν δεν υπάρξει αυτογνωσία δεν υπάρχει μετάνοια. Η μετάνοια ως κατάσταση σημαίνεται από τη συνειδητοποίηση του τρόπου μετοχής μου στο θέλημα του Θεού, στην ύπαρξη του Θεού, εν τέλει, στην θεία προέλευση του ανθρωπίνου προσώπου.

Αν και η διαδικασία της αυτογνωσίας και της συνειδητοποίησης της εσωτερικής ασχήμιας αποτελούν διεργασίες με κόστος υπαρξιακό, καθότι πλήττεται όλο το οικοδόμημα πάνω στο οποίο δομείται η υπαρξιακή αυτοτέλεια, το εγώ, εντούτοις δεν είναι ακατόρθωτη. Ο τελώνης μετανόησε και δέχτηκε τον Χριστό σπίτι του, μάλιστα αποκατέστησε τις αδικίες που είχε διαπράξει. Ο ιερός Αυγουστίνος που έζησε πολυτάραχη ζωή, σώθηκε μέσα από τις θερμές προσευχές της μητέρας του και έστρεψε την ζωή του στο θέλημα του Θεού. Ο ληστής πάνω στον Σταυρό, που δεν είχε γνωρίσει τον Χριστό, που δεν είχε περπατήσει μαζί Του ακούγοντας τη διδασκαλία Του, μετανόησε για τα εγκλήματα του και πρώτος βίωσε τη δόξα του Παραδείσου. Ο απόστολος Παύλος, ο πιο σκληρός εχθρός και δυνάστης των χριστιανών, μέσα από μία πορεία προς την Δαμασκό, μετανόησε και αφιέρωσε τη ζωή του στη διάδοση του ευαγγελίου. Πόσα παραδείγματα αγίων, καθημερινών ανδρών και γυναικών, αλλοίωσαν καλώς τον νου τους και κίνησαν την ψυχή τους, της θέληση τους, την προαίρεση τους, στον Θεό;

Ο άνθρωπος ας μην δειλιάζει. Ας μην φοβάται. Ας μην κάνει άσχημες σκέψεις για την ζωή του. Ας μην απογοητεύεται για τα λάθη, τα πάθη, τις αστοχίες. Δεν είναι δεδομένη η καταδίκη. Είναι, όμως, «δεδομένη» η μετάνοια! Και την ελπίδα πως όλα σιγά σιγά γυρίζουν, την έδωσε η γέννηση του Χριστού και η ανάσταση Του, όπου έθεσε τέλος προς κάθε φθοροποιό δύναμη που μύριζε άβυσσο. Δεν διδάσκεται η μετάνοια. Έρχεται τρώγοντας τα μούτρα σου. Ναι, να είσαι «περήφανος» για τα λάθη και τις αδυναμίες σου, διότι άνθρωπος που δεν γνωρίζει την ασχήμια του, το απύθμενος βάθος των αμαρτιών στις οποίες έχει φτάσει, δεν θα μετανοήσει ποτέ. Αν έχει, όμως, επίγνωση των παραπάνω, τότε κάτι καλό αρχίζει.

διάκονος Ι. Μ. Σταγών & Μετεώρων

π. Ηρακλής Αθ. Φίλιος (Βαλκανιολόγος, Θεολόγος)