Το δέντρο και ο Θωμάς

Κάποιοι μαθητές του Χριστού απαιτούσαν πρωτοκαθεδρίες, κάποιος άλλος Τον πρόδωσε και κάποιος άλλος Τον αρνήθηκε. Κάποιες φορές δείχνουν να μην αντιλαμβάνονται τον ρόλο τους, τη θέση τους, την διακονία τους. Η διακονία δεν σημαίνεται από πρώτες θέσεις, τιμές και αξιώματα.

Ο απόστολος Θωμάς δεν αμφισβήτησε τη θεότητα του Χριστού, το γεγονός ότι είναι ο Υιός του Θεού. Αλλού σκάλωσε. Ενδεχομένως να μπορούσε να αποτελεί έναν ακόμη εμπειρικό φιλόσοφο και να έκανε εύκολα παρέα με τον Hume και Berkeley. Ο Θωμάς ζητούσε αποδείξεις. Δεν πίστευε πως έχει μπροστά του τον αναστημένο Χριστό. Απαιτούσε το σίγουρο, το θαύμα, την ασφάλεια, που θα τον οδηγούσαν στην παραδοχή, στη βεβαιωμένη πίστη, πίστη που θα εξασφαλιζόταν μέσα από την απόδειξη.

Το 1710 ο George Berkeley στην εργασία του με τίτλο ‘’A Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge’’ θέτει για πρώτη φορά το εξής ερώτημα: ‘’Εάν ένα δέντρο πέσει στο δάσος και κανείς δεν είναι κοντά για να το ακούσει, θα κάνει θόρυβο;’’ Σε πείσμα όλων όσων καταφάσκουν στο παραπάνω ερώτημα, ο Berkeley απαντάει πως όχι μόνο δεν θα ακουστεί ο θόρυβος, αλλά το δέντρο αυτό δεν υπάρχει καν. Αν ο Θωμάς τοποθετούταν στο παραπάνω σκηνικό με το δέντρο, προκειμένου να πειστεί για τον θόρυβο που θα έκανε το πέσιμο του δέντρου, έπρεπε οπωσδήποτε ο ίδιος να βρίσκεται σε απόσταση που θα του επέτρεπε να έχει την εμπειρία της ύπαρξης του δέντρου, αλλά και την εμπειρία του θορύβου από το πέσιμο του. Οι αισθήσεις θα του παρείχαν την βεβαίωση αυτή.

Ο Θωμάς πιστεύει πως μπροστά του στέκεται ο Χριστός επειδή αγγίζει τις πληγές του Χριστού. Η αίσθηση αυτή είναι που τον βεβαιώνει και εμπειρικά επαληθεύει όσα εκείνος πιστεύει για το πρόσωπο του Χριστού. Η ύπαρξη του Χριστού ταυτίζεται με την αντίληψη ότι αυτός είναι όντως ο Χριστός μέσα από την παρουσία των πληγών. Ο Θωμάς δεν διαφέρει σε τίποτε από έναν εμπειρικό φιλόσοφο. Θα μπορούσε κάλλιστα να ομολογήσει πως ‘’το είναι ταυτίζεται με το αντιλαμβάνεσθαι’’ (esse est percipi κατά Berkeley). Δεν μπορεί το πρόσωπο ενώπιον του Θωμά να είναι ο Χριστός, σε περίπτωση που η ύπαρξη Του δεν επαληθευτεί, δεν βεβαιωθεί μέσα από την ασφάλεια των αισθήσεων.

Η μέθοδος όμως που χρησιμοποιεί ο Θωμάς αντιβαίνει στους λόγους του Χριστού ‘’μακάριοι οἱ μὴ ἰδόντες καὶ πιστεύσαντες’’ (Ιω. 20, 29). Ο Θωμάς δείχνει να μην έχει εμπειρία του Θεού. Αν είχε την εμπειρία αυτή δεν θα ταλαιπωρούσε τον Λόγο του Θεού με αποδείξεις. Ο Θεός παραμένει άγνωστος σ’ Εκείνον. Ένας ‘’τυφλός’’ απόστολος που δεν αντιλαμβάνεται τις ενέργειες του Θεού, καθότι όπως μας λέει ο Γρηγόριος Νύσσης ‘’τοῦ δέ Θεὸν ἐν σαρκὶ πεφανερῶσθαι ἡμῖν ὁ τὰς ἀποδείξεις ἐπιζητῶν, πρὸς τὰς ἐνεργείας βλεπέτω’’. Εφόσον ο Θωμάς είχε γνωρίσει τον Χριστό, Τον ακολουθούσε, είχε αποκτήσει μία σχέση μαζί Του, θα είχε και την ανάλογη εμπειρία. Η εμπειρία αυτή βεβαιωνόταν μέσα από τη σχέση. Δεν υφίσταται εμπειρία χωρίς σχέση, όπως δεν υφίσταται σχέση χωρίς πρόσωπα. Εδώ υπάρχουν και τα πρόσωπα και η σχέση.

Το τραύμα του ανέραστου ηθικισμού εξαπλώνεται σε κάθε έκφανση βιώματος και μετατρέπει το βίωμα σε ιδεολογία. Οι άνθρωποι απαιτούν. Οι χριστιανοί απαιτούν περισσότερο και περισσότερα. Απαιτούν το θαύμα για να πιστέψουν. Απαιτούν από τον γέροντα – θρησκευτικό γκουρού να τους βεβαιώσει για όσα τους απασχολούν, περισσότερο δε για τα έσχατα, αδυνατώντας την ίδια στιγμή να γνωρίσουν το παρόν, μην μπορώντας να γνωρίσουν την ζωή πριν από τον θάνατο. Απαιτούν από τον γέροντα να λάβει θέση σε θέματα που δεν έχουν καμία σχέση με τα πνευματικά (όπως με το εμβόλιο κατά του covid 19) και τότε πείθονται και φανατίζονται με άκρως εξτρεμιστικό τρόπο πολλές φορές. Απαιτούν τον εγκλωβισμό του γεγονότος της Αναστάσεως σε χωροχρονικά όρια, όρια που φτιάχτηκαν από τους ανθρώπους, όχι όμως από τον Θεό. Απαιτούν το θαύμα, έτσι ώστε να βεβαιωθούν για την μη μετάδοση του ιού από την Θεία Ευχαριστία. Όλες αυτές οι απαιτήσεις μετατρέπουν τον Θεό σε είδωλο. Εάν λοιπόν ο Θεός μπορεί να ιδωθεί, τότε πάει και η εμπειρία, πάει και η μετοχή, πάει και η κοινωνία, πάει και η σωτηρία.

Ο ατομοκεντρισμός του Θωμά κολάκευε τον ναρκισσισμό του. Στο πέρας του ναρκισσισμού, το πρόσωπο του Χριστού. Η ωραιοπάθεια του δεν του άφησε περιθώρια για μετοχή σ’ ένα ακόμη κοινωνικό γεγονός, γεγονός μετοχής με τους υπόλοιπους μαθητές που είχαν βεβαιωθεί για το πρόσωπο του Χριστού χωρίς τις απαραίτητες αποδείξεις. Αποκομμένος λοιπόν από την ομήγυρη των άλλων μαθητών, στέκεται ασυγκίνητος από την νίκη του θανάτου μέσα από τον θάνατο. Αδυνατώντας να αναγνωρίσει την παρουσία του αναστημένου Χριστού, στροβιλίζει γύρω από τις αμφιβολίες του, εξωθώντας τις μάλιστα.

Το δέντρο υπήρχε; Ο Θωμάς το είδε; Ο Θωμάς είδε; Βίωσε; Πίστεψε; Πώς έφτασε στον Θεό; Θα πει ο Χρήστος Γιανναράς: ‘’Φτάνουμε στον Θεό μέσα από ένα τρόπο ζωής, όχι μέσα από ένα τρόπο σκέψης… Δεν χρειάζεται λογικές αποδείξεις ή θεωρητικές κατοχυρώσεις αυτός ο δεσμός, παρά μόνο αν διαταραχθεί η ίδια η σχέση. Μόνο τότε την πραγματικότητα της ζωής προσπαθούν να υποκαταστήσουν τα επιχειρήματα της σκέψης’’.

Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (Βαλκανιολόγος, Θεολόγος)

Κληρικός Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων