Κάποιες προβλέψεις του νέου νόμου για την εκλογή δημοτικών και περιφερειακών αρχών μονοπώλησαν το ενδιαφέρον, ενώ κάποιες άλλες διέλαθαν την προσοχή. Σύμφωνα με μία εξ αυτών, στη διαδικασία ορκωμοσίας των αιρετών προβλέπεται πλέον, σε αντίθεση με το παρελθόν, θρησκευτικό τελετουργικό. Η πρόβλεψη αυτή έρχεται ως φυσική συνέχεια σχετικής εγκυκλίου του ΥΠ.ΕΣ., τον Αύγουστο του 2019, λίγο πριν από την ορκοδοσία των νεοεκλεγέντων αιρετών, η οποία δημιουργούσε τεχνηέντως ανάλογες συνθήκες.
Με αφορμή αυτή τη συντηρητική επιλογή της κυβέρνησης, έρχεται και πάλι στην επιφάνεια το ζήτημα της ορκοδοσίας. Η μετάβαση, τα τελευταία χρόνια, από τον υποχρεωτικό χαρακτήρα του θρησκευτικού όρκου στη δυνατότητα επιλογής μεταξύ αυτού και του πολιτικού αντίστοιχου δεν έλυσε ουσιαστικά το πρόβλημα.
Ο εξαναγκασμός των πολιτών να επιλέγουν μεταξύ θρησκευτικού και πολιτικού όρκου έρχεται σε κατάφωρη αντίθεση με το συνταγματικό δικαίωμα στη θρησκευτική ελευθερία, το δικαίωμα δηλαδή κάθε ανθρώπου να μην υποχρεώνεται να δηλώνει ή να αποκαλύπτει δημόσια τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Δικαίωμα που κατοχυρώνεται και στο άρθρο 9 της Σύμβασης για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών. Λόγω αυτής της παραβίασης η ελληνική Πολιτεία έχει καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Η ιστορία
Η ορκοδοσία επιβλήθηκε με στόχο την σε πολλά επίπεδα αξιοποίηση της θρησκευτικής συνείδησης των πολιτών από το νεοσύστατο ελληνικό κράτος την εποχή της βασιλείας του Όθωνα, δημιουργώντας στους κόλπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας δύο αντικρουόμενες απόψεις. Από τη μια υποστηριζόταν πως οι χριστιανοί απαγορεύεται να ορκίζονται σε κάθε περίπτωση και από την άλλη ο όρκος θεωρείτο επιτρεπτός λόγω επιβολής του από την Πολιτεία.
Με σημείωμά του πάντως προς τους απανταχού ορθοδόξους, το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 1849 τάχθηκε κατά της ορκοδοσίας. Όμως, στο πλαίσιο διασφάλισης της άρρηκτης σχέσης μεταξύ Πολιτείας και Εκκλησίας, η χρήση του θρησκευτικού όρκου παγιώθηκε. Συντηρητικές κυβερνήσεις, στην κατεύθυνση προσεταιρισμού των πιστών, δεν θα διατάρασσαν τη σχέση αυτή. Ενώ σκέψεις για κατάργησή του από προοδευτικές κυβερνήσεις απομακρύνονται υπό το φάσμα του πολιτικού κόστους.
Η στάση της Ιεραρχίας
Οι νέοι μητροπολίτες και ο εκάστοτε αρχιεπίσκοπος, συνεπείς στο ορθόδοξο δόγμα που απαγορεύει κάθε μορφή ορκοδοσίας, δίνουν πολιτικού χαρακτήρα διαβεβαίωση στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας αμέσως μετά την εκλογή τους. Η διαβεβαίωση αυτή μάλιστα είναι και η μοναδική που προβλέπεται νομοθετικά αντί του καθιερωμένου θρησκευτικού όρκου.
Η διάκριση όμως αυτή εκθέτει την Εκκλησία απέναντι στους πιστούς, οι οποίοι χωρίζονται σε αυτούς που εν αγνοία τους καθίστανται ασυνεπείς στο ορθόδοξο δόγμα, σε αυτούς που γνωρίζουν μεν αλλά συνειδητά καθίστανται ασυνεπείς, ώστε να μην θεωρηθούν άθεοι, και σε αυτούς, τους λιγοστούς, που στο παρελθόν αρνήθηκαν να δώσουν θρησκευτικό όρκο, όταν αυτός ήταν μοναδική επιλογή, επικαλούμενοι ακριβώς την ορθόδοξη πίστη τους.
Δημοσιευμένες στην εφημερίδα Καθημερινή, στα τέλη του 2009 και στις αρχές του 2010, δηλώσεις του αρχιεπισκόπου Ιερώνυμου αλλά και μητροπολιτών, απάνθισμα αποσπασμάτων των οποίων παρατίθεται στη συνέχεια, επιβεβαιώνουν τη μη κάθετη, σε αντίθεση με το παρελθόν, στάση της Εκκλησίας στο ενδεχόμενο κατάργησης του θρησκευτικού όρκου.
Ο αρχιεπίσκοπος δήλωσε πως «η κατάργηση του θρησκευτικού όρκου δεν δημιουργεί πρόβλημα στην Εκκλησία» υπενθυμίζοντας ταυτόχρονα πως ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός απαγόρευσε κάθε είδους όρκο με την εντολή: «Εγώ δε λέγω υμίν μη ομόσαι όλως. Έστω δε ο λόγος υμών ναι ναι, ου ου» (Ματθ. ε΄, 34).
Ο μητροπολίτης Δημητριάδος Ιγνάτιος δήλωσε μεταξύ άλλων πως «θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε όλοι ότι ζούμε σε μια εκκοσμικευμένη εποχή… Δεν νομίζω ότι αποκτά κανένα κύρος ούτε ωφελείται σε τίποτα το ποιμαντικό έργο της Εκκλησίας μας από τέτοιες διαδικασίες όπως είναι ο όρκος».
Ο μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος δήλωσε πως «ο θρησκευτικός όρκος επεβλήθη κάτω από ένα πολιτειοκρατικό σχήμα και εφαρμόζεται υπό την προοπτική της υποχρεωτικής του διάστασης… Ειδικότερα για τους ανθρώπους της Εκκλησίας και ιδιαίτερα της Ορθόδοξης, όπου η ορκοδοσία είναι απαγορευτική, επιβάλλεται να επανεξετάσουμε με ορθά εκκλησιολογικά δεδομένα την αναθεώρηση αυτής της υποχρέωσης».
Ο μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος επικαλέστηκε τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της ελληνικής κοινωνίας ως έναν από τους λόγους για τους οποίους θα έπρεπε να καταργηθεί ο θρησκευτικός όρκος και πρόσθεσε στο ζήτημα μια ακόμα ενδιαφέρουσα διάσταση δηλώνοντας πως «δεν είναι σωστό να δεχόμαστε κάποιοι να μας κοροϊδεύουν και να μας εμπαίζουν όταν ορκίζονται σε κάτι που δεν πιστεύουν, με το οποίο δεν έχουν καμία σχέση και επομένως αυτά που θα πουν δεν έχουν νόημα, δεν τους δεσμεύουν».
Ο κοσμικός χαρακτήρας του κράτους
Οι συνθήκες πλέον έχουν ωριμάσει και, όπως καταδεικνύουν τα παραπάνω, η κατάργηση του θρησκευτικού όρκου θα πρέπει να αποτελέσει κοινό αίτημα όλων των πολιτών, χριστιανών, αλλόθρησκων, άθεων, αγνωστικιστών και άθρησκων. Η πολιτεία οφείλει να αποδείξει την προσήλωσή της στις επιταγές του συντάγματος και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, στον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους, στον σεβασμό στον πολίτη και στις ελευθερίες του.
Ας παραδειγματιστεί επιτέλους από το πώς αντιμετωπίζεται το ζήτημα από τα υπόλοιπα ανεπτυγμένα κράτη. Η Εκκλησία οφείλει να προστατεύσει τους πιστούς της από την ασυνέπεια στις επιταγές του δόγματος και μάλιστα θα ήταν σημαντικό, για πολλούς λόγους, να αναλάβει η ίδια σχετική πρωτοβουλία.
Έως ότου καταργηθεί νομοθετικά ο θρησκευτικός όρκος, ο κάθε πολίτης οφείλει να επιλέγει τη διαβεβαίωση στην τιμή και στη συνείδησή του σεβόμενος τόσο τον εαυτό του, διότι οτιδήποτε άλλο επί της ουσίας είναι προσβλητικό για την προσωπικότητά του, όσο και τους συμπολίτες του και τις ελευθερίες τους, ώστε ο όρκος να καταργείται στην πράξη.
* Ο Χρήστος Αναστασόπουλος είναι οικονομολόγος, MSc, δημοτικός σύμβουλος Καλαμάτας
