Ποιος ήταν ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και Βαπτιστής και γιατί ονομάστηκε έτσι;

Ο τελευταίος και μεγαλύτερος από τους προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης.

Ονομάζεται «Πρόδρομος», γιατί με το κήρυγμα και με το έργο του εσήμανε τον ερχομό του Ιησού Χριστού και «Βαπτιστής», διότι βάπτιζε τους ανθρώπους στον Ιορδάνη ποταμό και εβάπτισε και τον Ιησού Χριστό.

Το βάπτισμα του Προδρόμου ήταν μία συμβολική πράξη καθαρμού εκείνων, που πήγαιναν σ’ αυτόν να εξομολογηθούν, ήταν όμως και ο τύπος του βαπτίσματος του Ιησού Χριστού, γι’ αυτό και ο Ιωάννης έλεγε: «Εγώ μεν εβάπτισα υμάς εν ύδατι, αυτός βαπτίσει υμάς εν Πνεύματι Αγίω» (Μάρκου α΄ 8).

Ο Ιωάννης (εξελληνισμένος τύπος του εβραϊκού ονόματος Γιοχανάν, που σημαίνει «παρά Θεώ εύρον χάριν») γεννήθηκε με θαυμαστό τρόπο από τον ιερέα Ζαχαρία και τη γηραιά Ελισάβετ. Ήταν συγγενής του Ιησού Χριστού από την πλευρά της μητέρας του και έξι μόλις μήνες μεγαλύτερός του. Έζησε ασκητικό βίο στην έρημο και δεν δίστασε να ελέγξει απερίφραστα και κατά πρόσωπο την αδικία και την ηθική υπόσταση των ανθρώπων της εποχής του. Αυτό έγινε αιτία να συλληφθεί και να φυλακισθεί από τον τοπάρχη της Ιουδαίας Ηρώδη Αντύπα, που συζούσε παράνομα με την Ηρωδιάδα, σύζυγο του αδελφού του Ηρώδη Φιλίππου. Η Ηρωδιάδα έπεισε την κόρη της Σαλώμη να ζητήσει την «κεφαλήν του Ιωάννου επί πίνακι» (Μάρκου στ΄25) ως δώρο γενεθλίων και ο Ηρώδης Αντύπας για να την ευχαριστήσει διέταξε τον αποκεφαλισμό του Ιωάννη.

Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος και Βαπτιστής είναι από τους δημοφιλέστερους αγίους στην Ελλάδα. Θεωρείται προστάτης και φύλακας της κουμπαριάς και των νοσούντων από ελονοσία. Το όνομά του αποτελεί ένα από τα πιο συνηθισμένα βαφτιστικά ονόματα και είναι παράγωγο πολλών επωνύμων. Μεγάλος αριθμός εκκλησιών και ξωκλησιών φέρουν το όνομά του, καθώς και εκατοντάδες οικισμοί. Η μνήμη του τιμάται από τον Χριστιανισμό έξι φορές τον χρόνο:

7 Ιανουαρίου, Σύναξη του Τιμίου Προφήτου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου.
24 Φεβρουαρίου, Α’ και Β’ Εύρεσις της τιμίας κεφαλής του αγίου προφήτου, προδρόμου και βαπτιστού Ιωάννου.
25 Μαΐου, Γ’ Εύρεσις της τιμίας κεφαλής του αγίου προφήτου, προδρόμου και βαπτιστού Ιωάννου.
24 Ιουνίου, Γενέθλιον του Τιμίου Προφήτου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου. Την παραμονή της εορτής κυριαρχούν πυρολατρικά έθιμα (Φωτιές τ’ Αϊγιαννιού).
29 Αυγούστου, Αποτομή της κεφαλής του Τιμίου Προφήτου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου. Η ημέρα θεωρείται πένθιμη και συνδέεται με αυστηρή νηστεία.
23 Σεπτεμβρίου, Σύλληψις Τιμίου Προδρόμου.
Απολυτίκιο

Μνήμη δικαίου μετ’ εγκωμίων· σοι δε αρκέσει η μαρτυρία του Κυρίου Πρόδρομε· ανεδείχθης γαρ όντως και Προφητών σεβασμιώτερος, ότι και εν ρείθροις βαπτίσαι κατηξιώθης τον κηρυττόμενον. Όθεν της αληθείας υπεραθλήσας, χαίρων ευηγγελίσω και τοις εν Άδη, Θεόν φανερωθέντα εν σαρκί, τον αίροντα την αμαρτίαν του κόσμου, και παρέχοντα ημίν το μέγα έλεος.
Έθιμα

Στον Άγιο Πρόδρομο της Χαλκιδικής λαμβάνει χώρα το δρώμενο των Φούταρων. Την παραμονή των Φώτων νεαροί άντρες λένε τα κάλαντα μαζεύοντας κρέας, λουκάνικα και χρήματα και την ημέρα τ’ Αι – Γιαννιού χορεύουν στην πλατεία του χωριού. Όταν κάνουν διάλειμμα τρέχουν να πάρουν από ένα ρόπαλο και όταν ξαναμπαίνουν στο χορό πετούν τα ρόπαλα ψηλά, σφυρίζοντας με όλη τους τη δύναμη για να σηματοδοτήσουν το τέλος του εορταστικού Δωδεκαημέρου.

Στη Γαλάτιστα της Χαλκιδικής, το διήμερο των Φώτων και τ’ Άι – Γιαννιού αναβιώνουν τα έθιμα της καμήλας και του γάμου της Μανιώς. Και τα δυο έχουν ιστορικές ρίζες από την εποχή της Τουρκοκρατίας και αφορούν την απαγωγή μιας χριστιανής κοπέλας από τον γιο του τούρκου αγά και το τέχνασμα για να την αρπάξει ο αγαπητικός της και να την παντρευτεί, που δεν ήταν άλλο από το ομοίωμα μιας καμήλας στο οποίο κρύβει την αγαπημένη του μαζί με τους φίλους του που τον βοηθούν στο εγχείρημά του. Την ημέρα των Φώτων γίνεται η αναπαράσταση του γεγονότος. Έξι άνδρες μπαίνουν κάτω από ένα ομοίωμα καμήλας και κουνώντας κουδούνια και τραγουδώντας βαδίζουν ρυθμικά. Την επομένη ημέρα, τ’ Άι Γιαννιού, στήνεται ο Γάμος της Μανιώς, δηλαδή της κοπέλας που απελευθερώθηκε, και αναπαριστάται ο γάμος της, με παραδοσιακή μουσική, όπου κυριαρχούν οι ζουρνάδες και τα νταούλια.