Μηναγιώτικο Μονοπάτι Natura 2000
Στα πλαίσια της προσπάθειας ανάδειξης και προβολής της κοιλάδας του Μηναγιώτικου ρέματος της Νότιας Μεσσηνίας που χαρακτηρίζεται από σημαντικούς και ευαίσθητους οικοτόπους καθώς και ένα ιδιαίτερο πολιτισμικό απόθεμα, το Ινστιτούτο Πολιτισμού Μεσσηνίας έχει αποστείλει στην Περιφέρεια Πελοποννήσου δύο ερευνητικές μελέτες που αφορούν την τεκμηρίωση και ανάδειξη των περιβαλλοντικών και πολιτισμικών πόρων αντίστοιχα της εν λόγω κοιλάδας. Με στόχο, να αποτελέσουν την αφετηρία από την Περιφέρεια για την σύνταξη ενός βιώσιμου σχεδίου δράσης ήπιας ανάπτυξης εναλλακτικού τουρισμού, που θα αφορά την χαρτογραφική αποτύπωση, την ιστορική και περιβαλλοντική τεκμηρίωση, τον καθαρισμό, την σήμανση (σημείων πληροφόρησης και προσανατολισμού) και την προβολή του παραποτάμιου μεσογειακού “Μηναγιώτικου Μονοπατιού Natura 2000” με στόχο την ανάδειξη και την αξιοποίησή του, αλλά και τη διασύνδεσή του με το δίκτυο μονοπατιών της Πελοποννήσου.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, η ερευνητική μελέτη περιβαλλοντικής τεκμηρίωσης της εν λόγω κοιλάδας, ανέδειξε σημαντικούς και ευαίσθητους μεσογειακούς οικοτόπους, καθώς λόγω ιδιαίτερων κλιματολογικών συνθηκών, εντοπίζεται ένας μεγάλος αριθμός ενδημικών ειδών φυτών και ζώων. Ανάμεσα στα σημαντικά είδη οικοτόπων, της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, που απαντώνται στην περιοχή είναι ο τύπος οικοτόπου 92C0«Δάση Platanus orientalis- Δάση ανατολικής πλατάνου», ο τύπος οικοτόπου 92D0 «Nerium oleander, Vitex agnus-cactus / πικροδάφνες και λυγαριές», ο τύπος οικοτόπου 9290 «Δάση με Cupressus (Acero-Cupression), κυπαρισσοδάση», ο τύπος οικοτόπου 9320 «Δάση με Olea και Ceratonia, αγριελιάς και χαρουπιάς», ο τύπος οικοτόπου 9340 «Δάση με Quercus ilex – Δάση Αριάς», ο τύπος οικοτόπου 9350 «Δάση με Quercus macrolepis, Δάση βαλανιδιάς», ο τύπος οικοτόπου 9540 «Μεσογειακά πευκοδάση με ενδημικά είδη πεύκων της Μεσογείου» κ.α., που εμπεριέχουν ένα σημαντικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα για την ευρύτερη περιοχή της Νότιας Πελοποννήσου. Αξίζει ακόμη να σημειωθεί ότι, δύο αιωνόβια δένδρα, μια Βελανιδιά (Αριά) και μια Λυγαριά, που βρίσκονται στην περιοχή της αφετηρίας του εν λόγω μονοπατιού, είναι υποψήφια προς ένταξη στον Κατάλογο των Διατηρητέων Μνημείων της Φύσης.
Παράλληλα, η μελέτη πολιτισμικής τεκμηρίωσης, ανέδειξε σημαντικά στοιχεία πολιτισμικής κληρονομίας που σχετίζονται άμεσα με την κοιλάδα του Μηναγιώτικου ρέματος Μεταξύ αυτών, αξίζει να αναφερθεί η αναφορά που γίνεται στο Μηναγιώτικο ρέμα από τον Γάλλο φιλέλληνα Σατωμπριάν (François-René de Chateaubriand), κατά την περιήγηση του στην περιοχή τον Αύγουστο του 1806, κατευθυνόμενος από την Μεθώνη προς την Κορώνη. Επίσης, η Γαλλική Επιστημονική Αποστολή του Μοριά (Expedition scientifique de Morée), την Άνοιξη του 1829, στα πλαίσια επιτόπιων ερευνών αποτύπωσης και τεκμηρίωσης σε σχέση με το περιβάλλον και τον πολιτισμό της περιοχής, κατά την διαδρομή της από την Μεθώνη στην Κορώνη θα μελετήσει το εν λόγω ρέμα, κάνοντας εκτενή αναφορά στο πόρισμα των επιστημονικών εργασιών της. Αξίζει ακόμη να σημειωθεί ότι, στις παρυφές της κοιλάδας του Μηναγιώτικου ρέματος, κοντά στον οικισμό Κάτω Αμπελόκηποι, έλαβε χώρα η πρώτη πολεμική σύγκρουση μεταξύ Ελλήνων και Τουρκοαιγυπτίων κατά το κρίσιμο έτος 1825 για την Ελληνική Επανάσταση, ενώ πρόσφατα ο Δήμος Πύλου Νέστορος, ύστερα από κατάθεση φακέλου ιστορικής τεκμηρίωσης σε σχέση με την εν λόγω μάχη από το Ινστιτούτο Πολιτισμού Μεσσηνίας, αναγνωρίζοντας τον ιδιαίτερο συμβολισμό αυτής της πολεμικής σύγκρουσης, αποφάσισε την καθιέρωση της μάχης στα Κάτω Μηνάγια ως Δημόσιας Εορτής Τοπικής Σημασίας και την δημιουργία μνημείου πεσόντων στην περιοχή της σύγκρουσης. Παράλληλα, το Υπουργείο Πολιτισμού, πριν δύο έτη, χαρακτήρισε ως Διατηρητέο Νεώτερο Μνημείο το εμβληματικό Δημοτικό Σχολείο του οικισμού των Κάτω Αμπελοκήπων, που βρίσκεται στην αφετηρία του εν λόγω μονοπατιού και δίπλα στις πηγές του Μηναγιώτικου ρέματος, ενώ έχει δρομολογήσει τις διαδικασίες για την μελέτη αποκατάστασής του από την Υπηρεσία Νεοτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων. Βάσει αυτού, στα πλαίσια της αειφόρου διαχείρισης, ανάπτυξης και αποτελεσματικής διατήρησης της βιοποικιλότητας αυτής της ιδιαίτερης περιοχής, το Ινστιτούτο Πολιτισμού έχει καταθέσει πρόταση στην Περιφέρεια για την δημιουργία Παρατηρητηρίου Περιβαλλοντικών και Πολιτισμικών πόρων στο κτήριο του διατηρητέου δημοτικού σχολείο Κάτω Αμπελοκήπων μετά την αποκατάστασή του από την πολιτεία. Επίσης, στα πλαίσια ανάδειξης των προβιομηχανικών πολιτισμικών πόρων της εν λόγω κοιλάδας, το επιστημονικό περιοδικό «Ο Μυλολόγος» φιλοξενεί στο τρέχων τεύχος του (Άνοιξη 2020) ερευνητική μελέτη που αφορά την ιστορία των υδρόμυλων των Μηναγιώτικου ρέματος (https://issuu.com/inst.cult.mess/docs/mylologos_t4__), την οποία επιμελήθηκε το Ινστιτούτο Πολιτισμού Μεσσηνίας. Τέλος, σε σχέση με την τεκμηρίωση και την ανάδειξη των πολιτισμικών πόρων της εξεταζόμενης περιοχής, ετοιμάζεται ερευνητική μελέτη ιστορικής τεκμηρίωσης σε σχέση με τα δύο βενετικά οχυρά που βρίσκονται κοντά στις πηγές του Μηναγιώτικου ρέματος, καθώς και για την ερειπωμένη μεσαιωνική εκκλησία του Αγ. Νικολάου που βρίσκεται στην ίδια περιοχή.
Βάσει όλων αυτών, το Ινστιτούτο Πολιτισμού Μεσσηνίας προχώρησε σε μια πρώτη πιλοτική χαρτογράφηση του σχεδιαζόμενου παραποτάμιου μεσογειακού «Μηναγιώτικου Μονοπατιού Natura 2000» με την χρήση δορυφορικών δεδομένων, που θα ξεκινάει από τις πηγές του Μηναγιώτιου ρέματος, στην περιοχή του οικισμού των Κάτω Αμπελοκήπων και θα καταλήγει στις εκβολές του, στην περιοχή της Φοινικούντας, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι το μονοπάτι θα διαπερνά μεγάλος μέρος (κατά τα 2/3 της συνολικής του διαδρομής) της προστατευόμενης γεωγραφικής περιοχής του ευρωπαϊκού δικτύου Natura 2000 του Ακρωτηρίου Ακρίτας. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι, ένα μικρό τμήμα (περίπου 1 Km) της αφετηρίας του παραποτάμιου μονοπατιού, ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, έχει καθαρισθεί και σηματοδοτηθεί από τοπικούς φορείς κοντά στις πηγές του Μηναγιώτικου ρέματος στα όρια του οικισμού των Κάτω Αμπελοκήπων και είναι πλέον επισκέψιμο (Μονοπάτι Παλιών Νερόμυλων). Με βάση τα δορυφορικά δεδομένα, το μήκος του μονοπατιού φθάνει τα 13 Km, ενώ ο χρόνος διαδρομής θα κυμαίνεται μεταξύ 2,30 και 3 ωρών. Το μέγιστο υψόμετρο της διαδρομής βρίσκεται στην αφετηρία του μονοπατιού (πλατεία οικισμού Κάτω Αμπελοκήπων) και φθάνει τα 343 μέτρα. Στο εικονιζόμενο χάρτη έχουν αποτυπωθεί δύο σημεία γεωγραφικής αναφοράς της διαδρομής. Έτσι, το νότιο στίγμα αφορά το στενότερο σημείο της κοιλάδας του Μηναγιώτικου ρέματος όπου σχεδιάζεται η κατασκευή του Μηναγιώτικου φράγματος και το βόρειο γεωγραφικό στίγμα αφορά την ύπαρξη του σωζόμενου υδρόμυλου «Μασούρα», ενώ το γεωγραφικό τμήμα ανάμεσα στα δύο αυτά σημεία προβλέπεται να κατακλυστεί με νερό στα πλαίσια της τεχνητής λίμνης που θα δημιουργηθεί μετά την κατασκευή του εν λόγω φράγματος. Βάσει τυπικών προδιαγραφών δεδομένων χαρακτηρισμού μονοπατιών, η ομορφιά της περιβαλλοντικής διαδρομής στο εν λόγω μονοπάτι μπορεί να χαρακτηριστεί βάσει κλίμακας 4/5, ενώ η δυσκολία της διαδρομής βρίσκεται σε επίπεδο 3/5.
Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, η δημιουργία – αναβίωση του μεσογειακού «Μηναγιώτικου Μονοπατιού Natura 2000» θα αποτελέσει την αφετηρία για την προστασία και ανάδειξη των σημαντικών πολιτισμικών και περιβαλλοντικών πόρων που συναντώνται κατά μήκος της κοιλάδας του Μηναγιώτικου ρέματος, ενώ θα δώσει την δυνατότητα μιας ολιστικής προσέγγισης σε σχέση με την αειφόρο ανάπτυξη αυτής ιδιαίτερης περιοχής, με γνώμονα την ισόρροπη σχέση μεταξύ φύσης και ανθρώπου. Παράλληλα, θα αναδείξει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα για τους ανθρώπους, την φύση και την τοπική οικονομία, χωρίς να αλλοιώνει τα τοπικά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής, που την καθιστούν σημείο περιβαλλοντικής και πολιτισμικής αναφοράς της Μεσσηνίας.
