Ο πύργος της Καρδαμύλης όπου οργανώθηκε η επανάσταση του ’21

Τον Ιανουάριο του 1821 ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης αποβιβάστηκε στην Καρδαμύλη της Μεσσηνιακής Μάνης. Για περισσότερο από δύο μήνες, ο ιστορικός πύργος του Μούρτζινου μετατράπηκε στη βάση του οπλαρχηγού, καθώς από εκεί οργάνωσε και προετοίμασε το έδαφος για την Επανάσταση.

«Ήλθε την 6η Ιανουαρίου εις την Μάνην, και γενναίως και φιλοφρόνως, τους καταδιωκομένους ομογενείς και ομοπίστους είποτε δεχομένην», αναφέρει ο Σπυρίδων Τρικούπης στην «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως». Προηγουμένως, ο Κολοκοτρώνης έζησε για αρκετά χρόνια στη Ζάκυνθο, όπου το 1818 μυήθηκε και στη Φιλική Εταιρεία. Καθώς τα Επτάνησα βρίσκονταν υπό βρετανική κυριαρχία, ο ηγέτης του αγώνα εκεί ήταν ασφαλής από τους Τούρκους και δεν διέτρεχε τον κίνδυνο της σύλληψης….

Ο Τρικούπης προσθέτει ότι μόλις οι Τούρκοι πληροφορήθηκαν για την άφιξή του Κολοκοτρώνη στην Πελοπόννησο, παρακίνησαν τον Πετρομπέη Μαυρομιχάλη, άρχοντα της Μάνης, να τον συλλάβει. Παρόλο που Μαυρομιχαλαίοι και Μούρτζινοι, στο κάστρο των οποίων διέμενε ο Κολοκοτρώνης, ήταν δύο οικογένειες που εχθρεύονταν η μία την άλλη, ο Πετρομπέης δεν υπάκουσε. Έτσι, μέχρι τα τέλη του Μαρτίου, ο Κολοκοτρώνης παρέμεινε στην Καρδαμύλη, ενορχηστρώνοντας την προετοιμασία του Αγώνα. Από εκεί ξεκίνησε με τους υπόλοιπους Μανιάτες για την απελευθέρωση της Καλαμάτας στις 23 Μαρτίου 1821

Στις 22 Μαρτίου του 1821, «έφτασαν εις την Καλαμάτα ο Μούρτζινος, ο Θ. Κολοκοτρώνης, ο Αναγνωσταράς, ο Γρηγόριος Δίκαιος, ο Π. Κεφάλας, οι υιοί του Π. Μαυρομιχάλη ομού με τον Κατζήν, και με τους λοιπούς προκρίτους της Μάνης. 2.000 περίπου οπλοφόροι συνάχθησαν εις την Καλαμάτα μέχρι τις 22», μαθαίνουμε από τον Αμβρόσιο Φραντζή στην «Επιτομή της ιστορίας της αναγεννηθείσης Ελλάδος». …

Το όνομα της οικογένειας Μούρτζινου-Τρουπάκη, καθώς και το εντυπωσιακό οχυρό που στέκει μέχρι σήμερα στη Μάνη, διαδραμάτισαν καίριο ρόλο στο ξέσπασμα της Επανάστασης. Η ιστορία τους όμως δεν είναι ευρέως γνωστή.

Ποια ήταν η οικογένεια Μούρτζινου-Τρουπάκη

Η οικογένεια Τρουπάκη ήταν μία από τις πλέον επιφανείς της Μάνης. Ιδιαίτερα κατά την Τουρκοκρατία, εξελίχθηκε σε ένα από τα ισχυρότερα γένη και κυριάρχησε στην ευρύτερη περιοχή. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον ωστόσο, παρουσιάζουν οι ρίζες του γενεαλογικού τους δέντρου. Κι αυτό διότι η ιστορική αλήθεια περιπλέκεται με τους τοπικούς θρύλους.

Λέγεται ότι γενάρχης των Τρουπάκηδων ήταν ο Μιχαήλ Παλαιολόγος, άμεσος απόγονος της ομώνυμης αυτοκρατορικής οικογένειας του Βυζαντίου. Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, μετά την άλωση του δεσποτάτου του Μυστρά από τους Τούρκους, οι οικογένειες των Παλαιολόγων και των Καντακουζηνών που το διοικούσαν, κατέφυγαν στις δύσβατες βουνοπλαγιές του Ταΰγετου.

Από εκεί, περί τα τέλη του 17ου αιώνα, ο Μιχαήλ αποφάσισε να εγκατασταθεί στον εξίσου δυσπρόσιτο οικισμό της Καρδαμύλης. Το επώνυμο «Τρουπάκης» υιοθετήθηκε όταν ο γιος του, Παναγιώτης, σε κάποια καταδίωξη από τους Τούρκους οχυρώθηκε σε μια σπηλιά προκειμένου να προστατευθεί και στη συνέχεια να διαφύγει. Παρομοίως, χρόνια αργότερα, ο εγγονός του απέκτησε το προσωνύμιο «Μούρτζινος», το οποίο και καθιερώθηκε για τις επόμενες γενιές.

Αξίζει να αναφερθεί ότι ο Πάτρικ Λη Φέρμορ, ο σπουδαίος βρετανός συγγραφέας που αγάπησε την Ελλάδα και πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του στην Καρδαμύλη, περί τα μέσα του προηγούμενου αιώνα είχε συναντήσει έναν ντόπιο ψαρά με το επώνυμο Μούρτζινος. Κατά την πολύωρη κουβέντα τους, ο ψαράς του αποκάλυψε ότι είναι απόγονος της φημισμένης οικογένειας και του επιβεβαίωσε τη συγγένεια με το γένος των Παλαιολόγων του Μυστρά….

Με αφορμή την γνωριμία αυτή, αλλά και άλλες ιστορίες που έχει ακούσει από Μανιάτες για την αυτοεξορία και τη σωτηρία των πάλαι αρχόντων του Βυζαντίου στην Μάνη, ο συγγραφέας αφιέρωσε μεγάλο μέρος του βιβλίου του, «Μάνη – Ταξίδια στη νότια Πελοπόννησο» στη σύνδεση της περιοχής με τους Παλαιολόγους.

Κάστρο Τρουπάκη-Μούρτζινου

Ο πύργος των Τρουπάκηδων – Μούρτζινων είναι ένα εντυπωσιακό συγκρότημα, χτισμένο σε φυσικό οχυρό ύψωμα στην Άνω Καρδαμύλη. Ο βασικός πυρήνας του οικοδομήθηκε σε διαφορετικές φάσεις από τα τέλη του 17ου ως και τον 19ο αιώνα. Με τη σημερινή του μορφή, αποτελείται από τρεις οχυρωματικούς περιβόλους, μέσα στους οποίους περικλείονται ο πύργος, η οχυρή κατοικία (οντάς), τα βοηθητικά κτίσματα και η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα.

Το γεγονός ότι οι Τρουπάκηδες-Μούρτζινοι διέθεταν οικογενειακή εκκλησία εντός του συγκροτήματος αποτελεί μία ακόμη ένδειξη της ισχύος της οικογένειας. Αλλά και συνολικά, το συγκρότημα μοιάζει με ένα τυπικό φρούριο καπετάνιου της βορειοδυτικής Μάνης. Σύμφωνα με το ιδιότυπο διοικητικό σύστημα της περιοχής μέχρι και την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, «καπετάνιος» ήταν ο τοπικός άρχοντας μιας ορισμένης περιοχής, την οποία ήλεγχε από το «φρούριό» του.

Η βάση του κάστρου των Τρουπάκηδων περιέχει ένα τυφλό καμαροσκέπαστο χώρο, που χρησίμευε ως φυλακή. Η μοναδική είσοδος βρισκόταν στον πρώτο όροφο και ήταν προσβάσιμη μέσω μιας ξύλινης ανασυρόμενης γέφυρας, η οποία αντικαταστάθηκε μεταγενέστερα από την καμάρα, που ενώνει σήμερα το κλιμακοστάσιο με την κεκλιμένη εξωτερική όψη του τείχους. Οι τέσσερις προεξέχοντες κυλινδρικοί πυργίσκοι που υψώνονταν περιμετρικά της περιτείχισης σήμερα δεν σώζονται.

Το 1967 οι τελευταίες απόγονοι της οικογένειας, Μαρία και Ευαγγελία Ιωάννου Μπουκουβαλέα, δώρισαν το συγκρότημα στο ελληνικό δημόσιο για να γίνει μουσείο.

Μουσείο

Σήμερα, η μόνιμη έκθεση του Μουσείου στεγάζεται στην τριώροφη οχυρή κατοικία (οντά). Η έκθεση περιλαμβάνει κυρίως εποπτικό υλικό (χάρτες, γκραβούρες, σχέδια, φωτογραφίες, μακέτες) που συνοδεύεται από γενικά πληροφοριακά κείμενα στα ελληνικά και αγγλικά, σύντομες κειμενολεζάντες, χωρία εποχής, χρονολόγιο, καθώς και από μικρό αριθμό εκθεμάτων.

Η έκθεση είναι διαρθρωμένη σε τρεις ενότητες που παρουσιάζονται στα τρία επίπεδα του πυργόσπιτου.

Στο ισόγειο παρουσίαζεται εποπτικό υλικό που αφορά το οχυρό συγκρότημα: την ιστορία του, τις οικοδομικές φάσεις του, τις λειτουργίες των χώρων του, την ένταξή του στον παλιό οικισμό της Καρδαμύλης, τις εργασίες αποκατάστασης. Επίσης δίνονται πληροφορίες για την οικογένεια των Μούρτζινων.

Στον πρώτο όροφο παρουσιάζεται η οργάνωση και η φυσιογνωμία των μανιάτικων οικισμών και η εξέλιξή τους στο χρόνο από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες και τα μεγαλιθικά κτίσματα μέχρι τους νεώτερους χρόνους και τις μετεπαναστατικές νεοκλασικού ύφους οικίες. Ταυτόχρονα δίδεται το ιστορικό – διοικητικό πλαίσιο της κάθε περιόδου.

Επίσης παρουσιάζονται στοιχεία του ζωτικού χώρου των οικισμών (αλώνια, πεζούλες, μύλοι, στέρνες, αλυκές) και περιορισμένα εκθέματα (παλιές μανιάτικες κεραμίδες, παραδοσιακός χερόμυλος), που σχετίζονται με τις οικονομικές και επαγγελματικές δραστηριότητες των Μανιατών και τις διαδικασίες παραγωγής.

Στον δεύτερο όροφο δίνονται στοιχεία για την κοινωνική δομή των Μανιατών, δηλαδή την ιδιότυπη και αυστηρή οργάνωσή τους σε γένη, τον τρόπο που αυτή επέδρασε στο οικιστικό τους περιβάλλον και τις επιμέρους τοπικές διαφορές ανάμεσα σε Βορρά και Νότο.

Επίσης παρέχονται πληροφορίες για ειδικούς τύπους αρχιτεκτονημάτων (πύργοι, πυργόσπιτα, οχυρά συγκροτήματα κ.α.), αλλά και για τους δίαυλους επικοινωνίας στην κλειστή αυτή κοινωνία (τα καλντερίμια, τα λιμάνια, τις βάρδιες, τους ναούς, τις κρήνες, τις ρούγες). Τέλος, παρουσιάζονται περιορισμένα εκθέματα (έγγραφο, παλαίτυπο, λιθανάγλυφο), που συνδέονται με τους ισχυρούς καπετάνιους της περιοχής.

Εκτός από την έκθεση στον οντά, το ίδιο το συγκρότημα λειτουργεί ως έκθεμα με την ανάδειξη των χώρων του και της ιδιαίτερης λειτουργίας τους (πύργος, σιδηρουργείο, στέρνα, λαχανόκηπος, ελαιοτριβείο, οικογενειακός ναός). Η ιδιαίτερη σημασία του Μουσείου ως συνόλου έγκειται στο γεγονός ότι αποτελεί ένα συνδυασμό αμυντικής κατασκευής, αρχοντικής κατοικίας και παραγωγικής μονάδας.

Αρχική φωτογραφία: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού

ΠΗΓΗ mixanitouxronou.gr