Μια αφιέρωση στα 30 χρόνια της “Θεατρικής Διαδρομής» σκηνικής δράσης στην πόλη της Καλαμάτας

Σεβόμενος απόλυτα την εικοσαετή δράση της “Θ.Δ.” πριν την δική μου συνεργασία μαζί της, τολμώ να θεωρήσω άκρως σημαντική τη δεκάχρονη (2014-2024) δραστική εμπειρία μου σκηνικής έρευνας, με την ακτιβιστική “ερασιτεχνική” ομάδα θεάτρου της “Θεατρικής Διαδρομής”, εδώ, στην πόλη της Καλαμάτας.

Με βασικό συνεργάτη μου εκτός κι εντός σκηνής, Όλγα Αλεξανδροπούλου, με την πρόεδρο Μαρία Τούμπουρου και με τα εκάστοτε μέλη του Δ.Σ. της “Θ.Δ.”, Χρήστο Καράμπελα, Αγγελική Κανδυλιώτη,  Αποστόλη Ασημακόπουλο, Βίλμα Ταγαρούλια, Γιάννη Κυριακόπουλο, τον επίτιμο πρόεδρο Αντώνη Κατσά συνιδρυτή με Μαρία Τούμπουρου, Γιάννη Φωτεινόπουλο, Ανδρέα Μανέτα της “Θ.Δ”, τον soupervisor συνεργάτη μου Ηλία Παρθένιο καταφέραμε να δημιουργήσουμε ένα διαρκές άτυπο εργαστήρι θεάτρου, προσπαθώντας να εφαρμόσουμε δεοντολογικούς θεατρικούς κανόνες. Με δέος ακολουθούμε διδαχές του μεγάλου δασκάλου του Σύγχρονου Ελληνικού Θεάτρου Κάρολου Κουν: “Κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας. Κάνουμε θέατρο για να πλουτίσουμε τους εαυτούς μας, το κοινό που μας παρακολουθεί και όλοι μαζί να βοηθήσουμε να δημιουργηθεί ένας πλατύς, ψυχικά πλούσιος και ακέραιος πολιτισμός στον τόπο μας”… “Δεν υπάρχει θέατρο χωρίς ποίηση και μαγεία”… “Δεν δουλεύω ερήμην των ηθοποιών, δεν δουλεύω σ’ ένα γραφείο στο σπίτι μου… ποτέ… Οι ηθοποιοί οι ίδιοι χτίζουν το έργο μαζί μου”… Η “Θ.Δ.” αποφάσισε να τιμήσει τα 30 χρόνια δράσης της παρουσιάζοντας, συγχρόνως, δυο θεατρικές παραγωγές στις χειμερινές ημερομηνίες που της αναλογούν το 2024 στο  φιλόξενο χώρο του Πνευματικού  Κέντρου Καλαμάτας και να μου εμπιστευθεί για μια ακόμη φορά το ανέβασμα τους. Πρόκειται για “Τον θάνατο του εμποράκου” του Άρθουρ Μίλλερ και “Τους εκατομμυριούχους της Νάπολης” του Εντουάρντο ντε Φίλιππο. Η επαφή μου, η έρευνα μου σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο, ως στο τελικό σκηνικό αποτέλεσμα, με την περίπτωση του Άρθουρ Μίλλερ, ενός από του σημαντικότερους δραματουργούς του 20ου αιώνα, συντελέστηκε σχεδόν “μαγικά” και “τυχαία”, ερχόμενος πρώτα σε επαφή, εκ των έσω, με την συγκλονιστική παράσταση της Όλγας Αλεξανδροπούλου στο “Θεατρικό Εργαστήρι Μεσσήνης”, “Ήταν όλοι τους παιδιά μου” (2022), μετά, με την σκηνοθεσία μου στη “Θεατρική Διαδρομή”, “Ψηλά από τη γέφυρα” (2023) και τώρα πάλι με την “Θ.Δ.” σκηνοθετώ “Τον θάνατο του εμποράκου” (2024).

Με δέος συνειδητοποιώ ότι πρόκειται για μια σπαραχτική θεατρική τριλογία γραμμένη από τον Άρθουρ Μιλλερ στην πρώτη δεκαετία  (1945-1955) μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, στην καρδιά του αμερικάνικου καπιταλιστικού τέρατος, με πρωταγωνιστές-ήρωες απλών ανθρώπων της καθημερινότητας, να συντρίβονται στις μυλόπετρες του κυνηγιού του “αμερικάνικου ονείρου”. Βασικά στοιχεία διαμόρφωσης της συνολικής άποψής μου για την τριλογία, υπήρξαν κατ αρχήν δηλώσεις του ίδιου του Α.Μ. ότι δάσκαλος κι οδηγός του για την συγγραφή της,  υπήρξε το Αρχαίο Ελληνικό Δράμα, δηλώσεις που μ εκφράζουν απόλυτα, μιας και η δική μου συνολική άποψη για το Θέατρο ξεκινάει και διαμορφώνεται συνεχώς, εδώ και δεκαετίες, από το Α.Ε.Δ. καθοδηγούμενος από τα λόγια του δασκάλου μου Κάρολου Κουν: “….Έτσι, εμείς οι νεότεροι Έλληνες, έχουμε το μεγάλο προνόμιο να μπορούμε να ζούμε και να ξεχωρίζουμε, μέρα με τη μέρα, τις μορφές, τα σχήματα, τους ρυθμούς, τους ήχους λίγο πολύ όπως τα ζούσε και τα ξεχώριζε ο απλός αρχαίος Έλληνας, όπως τα ζούσε και τα ξεχώριζε ο Όμηρος, ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης, ο Αριστοφάνης, καθώς οι μέρες κυλούσαν, άλλοτε πλούσιες σε γεγονότα κι άλλοτε λιτές, άλλοτε στενόχωρες κι άλλοτε ειρηνεμένες, ενώ ο νους και η ψυχή τους έπλαθαν το έργο τους. Γι‘ αυτό, αν θέλουμε να ερμηνεύσουμε το θέατρό τους δημιουργικά, ας πλησιάσουμε και ας ξεχωρίσουμε όλα αυτά που εισχώρησαν συνειδητά ή υποσυνείδητα στην ψυχή τους, ας γνωρίσουμε τα μεγάλα μυστικά που τους αποκάλυψε η φύση, ο ουρανός, η θάλασσα, η πέτρα, ο ήλιος, κι ο άνθρωπος σ‘ αυτόν το βράχο κάτω απ‘ αυτόν τον ήλιο. Αυτά τα ζωντανά στοιχεία, που υπάρχουν και σήμερα γύρω μας στον τόπο αυτό, θα μας βοηθήσουν να γνωρίσουμε και να νιώσουμε τη σκέψη και την ποίηση μέσα στο έργο τους, πολύ περισσότερο απ‘ όλες τις περισπούδαστες και σοφές γνώσεις και ιστορικές μελέτες για την εξωτερική μορφή της αρχαίας παράστασης…..”,  με στόχο πάντα, “Μια μεγάλη παράσταση κατορθώνει ένα πλήγμα στην ανθρώπινη μικρότητα” όπως λέει ο συμμαθητής μου Βασίλης Παπαβασιλείου.

Όσο αφορά “Τους εκατομμυριούχους της Νάπολης” πρόκειται για την  κορυφαία κωμωδία  του Εντουάρντο ντε Φίλιππο, που μετά την «Φιλουμένα Μαρτουράνο» (2019) η Θ.Δ. τολμάει να παρουσιάσει στο κοινό της Καλάματας, εξ ίσου διάσημο έργο του όσο η Φιλουμένα. Παίχθηκε αργά μεταφρασμένο στην ελληνική γλώσσα λόγω της ναπολιτάνικης διαλέκτου για πρώτη φορά στο Δημοτικό Θέατρο Λευκωσίας (1990 σκ. Μόνικα Βασιλείου) και στο Εθνικό Θέατρο (1997 σκ. Στέφανος Ληναίος). Ο Ντε Φίλιππο γέννημα θρέμμα της Νάπολης δήλωνε ότι  αν έγγραφε στα καθαρά ιταλιάνικα, ήταν σαν να έγραφε σε ξένη γλώσσα. Τους «εκατομμυριούχους…» τους είχε εντοπίσει πρώτος ο αείμνηστος Σωκράτης Καραντινός με διακαή πόθο να τους ανεβάσει, αλλά λόγω της δυσκολίας της μετάφρασης δεν πρόλαβε. Πρόκειται για μια θεατρική παραγωγή με 30 ηθοποιούς, με υψηλούς συντελεστές δυσκολίας, ενός επί της ουσίας, λαϊκού θεατρικού έργου, γραμμένο μ ανυπέρβλητη μαεστρία από τον Ντε Φίλιππο, κάνοντάς όπως σ όλα τα έργα του,  Θέατρο ανάμεσα στον Μπρεχτ και τον Πιραντέλλο.

Υπόθεση: Ένας ναπολιτάνος λαϊκός ονειροπαρμένος άντρας, ο Τζενάρο Γιόβινε, προσπαθεί, στο φτωχικό μιας ναπολιτάνικής οικογένειας, να πείσει συγγενείς και φίλους για τα κακά του πολέμου που μαίνεται γύρω τους, κανείς όμως δεν φαίνεται να του δίνει ιδιαίτερη σημασία. Κι όμως τα κακά αυτά επηρεάζουν με διάφορους τρόπους τη ζωή τους Αυτό είναι ένα από τα θέματα του βαθιά λαϊκού, με φαρσοειδή συνήθως στοιχεία, θεάτρου του Εντουάρντο Ντε Φίλιππο. Ενός θεάτρου που κινείται ανάμεσα σ εκείνο του Πιραντέλλο κι εκείνο του Μπρεχτ, παρουσιάζοντάς μας έναν κόσμο με πρωταγωνιστές ανθρώπους φτωχούς, αδύναμους, καταπιεσμένους, που προσπαθούν να επιβιώσουν με κάθε τρόπο Οι «Εκατομμυριούχοι της Νάπολης» είναι από τα πιο αγαπημένα έργα του συγγραφέα παγκοσμίως, αλλά κι από τα σημαντικότερα δείγματα του περίφημου ιταλικού νεορεαλισμού. Τοποθετημένο στις φτωχές συνοικίες της Νάπολης στα μέσα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στο α΄ μέρος, και λίγο πριν τη λήξη του (1944) στο β΄ μέρος, το έργο μας παρουσιάζει τα πάθη και τις περιπέτειες της λαϊκής οικογένειας, που με κάθε τρόπο αγωνίζεται να επιβιώσει – θυμίζοντας πανομοιότυπες καταστάσεις συνοικιών της αντίστοιχης περιόδου στην Αθήνα Στους «Εκατομμυριούχους της Νάπολης» , ο καλοκάγαθος Τζενάρο αδυνατεί να κατανοήσει τις ενέργειες της πολυμήχανης γυναίκας του, Αμάλια, η οποία με στόχο αρχικά να συντηρήσει την οικογένειά της, ολισθαίνει στην πορεία σε σκοτεινά και ανέντιμα μονοπάτια. Ο συγγραφέας μεταφέρει με τέλειο τρόπο τα ήθη και τα πρόσωπα της σκοτεινής περιόδου, όπου όλα τριγύρω διαφθείρονται από την ανάγκη της επιβίωσης κατ’ αρχήν, στη συνέχεια όμως από τις σειρήνες του εύκολου πλουτισμού που οδηγούν στην τυφλή απληστία. Ο Ε. Ντε Φίλιππο δεν γεμίζειει την ιστορία του μόνο με την παρουσίαση του Τζενάρο. Στη ροή του έργου, ο θεατής ανακαλύπτει κι άλλους τύπους που θυμίζουν κάποιους δικούς του, ελληνικότατους, στα κατοχικά κι όχι μόνο, τύπους.  Με πυρήνα τους δεσμούς της οικογένειας, τα ανθρώπινα πάθη και τις αδυναμίες ο ντε Φίλιππο φανερώνει πόσο ασύγκριτος δραματουργός είναι, προσεγγίζοντας με χιουμοριστική διάθεση αλλά και τρυφερότητα αυτήν τη ζωντανή κοινωνία, η οποία είναι κυνική αλλά και θρήσκα, θρήσκα αλλά και προληπτική.

Ο νομπελίστας Ντάριο Φο γράφει για τον Εντουάρντο ντε Φίλιππο: “Αγγιζε τα πιο απλά, τα πιο συνηθισμένα συναισθήματα. Δεν έκανε ανατομία των μεγάλων υπαρξιακών προβλημάτων, δεν έκανε ψυχολογία, ούτε υψηλή κοινωνιολογία, όμως οι θεατρικές καταστάσεις που δημιουργούσε ήταν ιδιοφυείς. Μεγάλο θέατρο. Αν ο Εντουάρντο κατόρθωσε να επινοήσει μια τόσο αληθινή και μακρόχρονη θεατρική μηχανή, αυτό οφείλεται κυρίως στην αίσθηση που έχει του τραγικού στοιχείου της καθημερινότητας, που με τη βαθύτερη αλήθεια της ήταν πάντα τόσο στενά δεμένος”.

Κώστας Χαλκιάς