Ιστορική αναδρομή: Η Απελευθέρωση των Καλαμών 23 Μαρτίου 1821

Ο ανυπόφορος ζυγός της Οθωμανικής τυραννίας εις το διάστημα ενός και επέκεινα αιώνος, κατήντησεν εις μίαν ακμήν, ώστε να μην μείνη άλλο εις τους δυστυχείς Πελοποννησίους γραικούς, ειμή μόνον πνοή. Και αυτή διά να ωθή κυρίως τους εγκαρδίους των αναστεναγμούς. Εις τοιαύτην όντες αθλίαν κατάστασιν στερημένοι από όλα τα δίκαιά μας, με μίαν γνώμην ομοφώνως απεφασίσαμεν να λάβωμεν τα άρματα, και να ορμήσωμεν κατά των τυράννων. Πάσα προς αλλήλους μας φατρία και διχόνοια, ως καρποί της τυραννίας, απερρίφθησαν εις τον βυθόν της λήθης, και άπαντες πνέομεν πνοήν ελευθερίας. Αι χείρες ημών αι δεδεμέναι μέχρι του νυν από τας σιδηράς αλύσσους της βαρβαρικής τυραννίας, ελύθησαν ήδη και υψώθησαν μεγαλοψύχως και έλαβον τα όπλα προς μηδενισμόν της βδελυράς τυραννίας. Οι πόδες ημών οι περιπατούντες εν νυκτί και ημέρα εις τας ενηγγαρεύσεις τας ασπλάγχνους, τρέχουν εις απόκτησιν των δικαιωμάτων μας. Η κεφαλή μας η κλίνουσα τον αυχένα υπό τον βαρύτατον ζυγόν, τον απετείναξε. Και άλλο δεν φρονεί, ειμή την ελευθερίαν. Η γλώσσα μας η αδυνατούσα εις το να προφέρη λόγον εκτός των ανωφελών παρακλήσεων, προς εξιλέωσιν των βαρβάρων τυράννων, τώρα μεγαλοφώνως φωνάζει, και κάμνει να αντηχή ο αήρ το γλυκύτατον όνομα της ελευθερίας. Εν ενί λόγω όλοι απεφασίσαμεν, ή να ελευθερωθώμεν, ή να αποθάνωμεν, τούτου ένεκεν προσκαλούμεν επιπόνως την συνδρομήν και βοήθειαν όλων των εξευγενισμένων Ευρωπαϊκών γενών, ώστε να δυνηθώμεν να φθάσωμεν ταχύτερον εις τον ιερόν και δίκαιον σκοπόν μας και να λάβωμεν τα δίκαιά μας, να αναστήσωμεν το τεταλαιπωρημένον Ελληνικόν γένος μας. Δικαίω τω λόγω η μήτηρ μας Ελλάς, εκ της οποίας και υμείς εφωτίσθητε απαιτεί ως εν τάχει την φιλάνθρωπον συνδρομήν Σας και διά χρημάτων και διά όπλων, και διά συμβουλής, της οποίας, εσμέν ευέλπιδες, ότι θέλει αξιωθώμεν και ημείς θέλομεν σας ομολογή άκραν υποχρέωσιν, και εν καιρώ θέλομεν δείξη και πραγματικώς την υπέρ της συνδρομής Σου ευγνωμοσύνην μας.

1821: Μαρτίου 23: Εν Καλαμάτα.

Εκ του Σπαρτιατικού στρατοπέδου.

Πέτρος Μαυρομιχάλης αρχιστράτηγος του σπαρτιατικού και μεσσηνιακού στρατού.

Τα πολεμοφόδια ταύτα παρέλαβεν έπειτα ο αδελφός του Φλέσσα Νικήτας. Ο δε Αρχιμανδρίτης, ο αδελφός του Ηλίας, ο Αναγνωσταράς Παπαγεωργίου, ο Νικήτας Σταματελόπουλος, και ο Π. Κεφάλας, όλοι ούτοι συνήχθησαν εις τον Αγ. Ηλίαν, μοναστήριον των Καλαμών, και εις την Πολιανήν, και εκεί μέσα εγύριζον κρυμμένοι από τους Τούρκους, ενεργούσαν τα της επαναστάσεως, και έκαμον αρχήν της στρατολογίας. Όταν δε έφθασεν το πλοίον εις Αρμυρόν, ως είπομεν, έστειλαν υπέρ τους 200 άνδρας και κάμποσα ζώα, ώστε έκαστος των ανθρώπων να φέρη εν βαρέλιον ζυγίζον 12 οκάδας, τον δε μόλυβδον να τον μεταφέρωσι διά των ζώων.

Το Τελωνείον του Αρμυρού ανήκεν εις την δικαιοδοσίαν της Μάνης, και τα δικαιώματα εισεπράττοντο υπό του Μαυρομιχάλη, ώστε διά να λάβουν την άδειαν προς παραλαβήν των πολεμοφοδίων τούτων και των άλλων πραγμάτων, και διά να φέρουν εις τα πράγματα εύκολα τον γέρο Μπέην, απεφάσισεν ο Φλέσσας, ευρών πρόφασιν την πληρωμήν των φυλάκων του τελωνείου, και έστειλε με τον αδελφόν του Νικήταν χιλίους μαχμουτιέδες ακεραίους, νόμισμα τουρκικόν χρυσούν αξίας 25 γροσίων, (το χρυσούν νόμισμα του σουλτάνου Μαχμούτ Β΄, ήταν αξίας 36 γροσίων το καθένα), διότι τότε είχε διαφημισθή, ότι ο Αρχιμανδρίτης έφερε τας συνεισφοράς όλας της εταιρίας, και ήτον ανάγκη να δοθούν εις τον Μαυρομιχάλην χρήματα διά να μοιράση εις τους πτωχούς Μανιάτας, επειδή ο Χριστόφορος Περραιβός δεν έδωσεν εις τον Μαυρομιχάλην, ειμή μόνον 2.000 γρόσια εκ των 40.000, τα οποία έλαβε να παραδώση προς αυτόν. Αφού δε ο Μπέης έλαβε παρά του Νικήτα τα χρήματα, έγραψε προς τον αδελφόν του Κατσήν, όστις ήτον επί των τελωνείων, να δώση την άδειαν της παραλαβής και μεταφοράς των πολεμοφοδίων εις τον προφήτην Ηλίαν, αφού κρατήσει ανάλογον μέρος εξ αυτών διά να χρησιμεύση εις την επανάστασιν της Μάνης.

Εις δε τους απεσταλμένους προς μεταφοράν των πολεμοφοδίων, επιστρέφοντας, συνέβη το εξής γεγονός. Όταν δηλ. έφθασαν έξω από ταις καμάραις των Καλαμών, εις το εκεί πηγάδιον, ένας εκ των Ελλήνων, είτε διά να ακουμβήση το βαρέλιον το οποίον έφερεν, ήτε διά να ανασάνη από το βάρος, ή δι’ άλλην τινά αιτίαν, θέλων να καταβιβάση το βαρέλιον, δεν το κατόρθωσε, διότι του έφυγεν από τας χείρας και κατέπεσεν επάνω εις τας πέτρας, ελύθησαν τα στεφάνια του, εχύθη η πυρίτις και έμεινεν εκεί, καθώς και αι δόγαι του βαρελίου, διότι ήτο νύκτα σκοτεινή και δεν ηδύνατο να τη μαζώξη. Αφού δε εξημέρωσεν ο σεΐζης (ιπποκόμος) του Βόηβοντα, Τούρκος, έφερεν εις το πηγάδιον το άλογον του αγά του διά να το ποτίση, όπου ιδών την πυρίτιδα χυμένην, ταις δόγαις και πατήματα πολλών ανθρώπων επάνω εις την άμμον, έδραμεν αμέσως και ειδοποίησε τον κύριον του, και του είπε να υπάγη να ιδή εκεί και ο ίδιος. Ο δε Βόηβοντας, Αρναούτογλους καλούμενος, μεταβάς και ιδών, επέστρεψεν εις την οικίαν του και ως ήτον επόμενον υπόπτευσε πολλά. Έστειλεν όμως αμέσως, συνέλαβε τους προκρίτους όλους των Καλαμών και τους εφυλάκισε, και διά τας υποψίας του ταύτας, και διότι προχωρούσης της ημέρας, είδε μακράν και τους φορτωμένους την πυρίτιδα Έλληνας και τα άλλα ζώα, τα φέροντα τον μόλυβδον, οίτινες εκόλλαγαν το βουνόν διευθυνόμενοι προς το μοναστήριον και την Πολιανήν, διότι δεν ηδυνήθησαν να περάσουν διά νυκτός εκείθεν. Τότε ο Βόηβοντας ηρώτησε τους συλληφθέντες πρόκριτους. «τι άνθρωποι είναι αυτοί όπου υπάγουν επάνω εκεί»; Εκείνοι δε απεκρίθησαν ότι είναι αγωγιάται και ραγιάδες και υπάγουν φορτωμένα τα ζώα των λάδι και άλας να πιάσουν τα πρόβατα των. Ούτω τότε εσυνηθίζετο, όταν οι ποιμένες έκαμναν αρχήν να αρμέξουν τα πρόβατα των, εχρειάζοντο το άλας διά να αλατίσουν το τυρίον των. Η πρόφασις αύτη των προκρίτων ήτο κατάλληλος, ο Βόηβοντας όμως δεν τους επίστευσεν, αλλά τους έστειλε εις την φυλακήν. Τότε ούτοι ειδοποίησαν κρυφίως τους Έλληνας, τους ευρισκόμενους εις τον Προφήτην Ηλίαν, περί της φυλακίσεως των. Όλη δε η ενέργεια τότε της επαναστάσεως εγίνετο εις εκείνο το μέρος όπου ήτον ο ίδιος Αρχιμανδρίτης, διότι έδειξε πολύ πνεύμα και έκτακτον δραστηριότητα, και κατ’ αρχάς είχεν τόσην πειθώ εις τας ομιλίας του, ώστε επίστευε πολλάκις και ο ίδιος την απάτην ως πράγμα.

Οι δε καπεταναίοι, όσοι ήσαν εις τον Άγιον Ηλίαν, άμα έμαθον την φυλάκισιν των προκρίτων, εμηχανεύθησαν το εξής προς απόλυσιν των. Απέστειλαν προς αυτούς γράμμα απειλητικόν, καθώς επίσης και εις όλους τους άλλους κατοίκους των Καλαμών, να τους στείλουν 2.000 ταΐνια (μερίδες ψωμί), 2.000 ζευγάρια τσαρούχια, 4.000 δεκάρια φουσέκια, και 4.000 ατζαλόπετρες εντός 5 ημερών, ει δε μη, θα κατέβουν να κάψουν την πόλιν και αυτούς θα τους πάρουν αιχμαλώτους. Οι δε φυλακισθέντες πρόκριτοι, λαβόντες το γράμμα, απέστειλαν αυτό εις τον Βόηβοντα, διοικητήν όντα, όστις αναγνώσας αυτό εφοβήθη, απεφυλάκισεν αυτούς και τους συνοίθρισεν εις την οικίαν του, όπου τους ηρώτησε τι συμβαίνει, και τι είναι εκεί πάνω εις το μοναστήριον όπου βλέπει με το τηλεσκόπιον, τότε οι πρόκριτοι είπον, ότι οι φαινόμενοι εκεί άνθρωποι είναι κλέπται. Έπειτα τους ηρώτησε και πόσοι συμπαιρένουσιν ότι είναι, και αυτοί απεκρίθησαν ότι δεν γνωρίζουσιν, αλλά εκ των γραφομένων εις το σταλέν γράμμα των φαίνεται. Έπειτα δε τον εσυμβούλευσαν να στείλη να φέρη τον ηγούμενον του μοναστηριού, Κύριλλον καλούμενον, διά να βεβαιωθή περί πάντων από αυτόν. Τότε ο Βόηβοντας έστειλε και εκκάλεσε τον ηγούμενον, ο οποίος ελθών και ερωτηθείς, απεκρίθη αόριστα και είπεν, ότι είναι έως 2.000 και όλον ένα έρχονται και άλλοι από τα βουνά. Αμέσως δε τότε ο Βόηβοντας προσεκάλεσε και άλλους Τούρκους και τον Μπουλούμπασην, ειρηνοφύλακα, Χασάν Κοκίνην, έχοντα υπέρ τους 100 στρατιώτας Τούρκους και μένοντα εκεί, όπως εμποδίζει τους Μανιάτας να μη έρχεται κανείς, άνευ αδείας, εις την Πελοπόννησον. Ο δε Βόηβοντας ηθέλησε τότε να οπλίση τους ραγιάδες και να τους αποστείλη μετά των άλλων Τούρκων προς καταδίωξιν των κλεπτών δια να τους διώξουν εκείθεν. Αλλ’ οι πρόκριτοι προσποιηθέντες φόβον πολύν είπον προς αυτόν ότι αυτοί δεν είναι φαίνεται μόνοι των, θα έχουν και άλλας δυνάμεις, τίποτε Φράγκους, και ημείς όλοι δεν είμεθα, ειμή μόνον 300, ώστε εκτός του ότι δεν θα τους κάμωμεν τίποτε, θα μας σκορπίσουν, θα μας σκοτώσουν, θα έμβουν εις την πόλιν και θα την κάψουν, αυτά δε όλα θα ακουσθούν, και θα φέρουν εντροπήν εις το Ντοβλέτι. Όθεν η ενδοξότης σου καλόν είναι να γράψει γράμμα εις Μάνην του Πετρόμπεη, ως ανθρώπου του Ντοβλετιού, να στείλη δύναμιν. Τούτο δε έλεγαν, διότι όσα εγίνοντο εις Καλάμας ο Αρναούτογλους τα έγραψεν εις τον πασά, αλλά τα γράμματα τα εμπόδιζον οι επαναστάται και δεν επήγαινον. Όθεν βιασμένοι, κατέφυγον εις την βοήθειαν του Π. Μαυρομιχάλη. Τότε ο Βόηβοντας έγραψεν εις τον Μαυρομιχάλην να του στείλη εκ Μάνης δύναμιν στρατιωτικήν, όσον το δυνατόν ταχύτερον, και ει δυνατόν να φθάση και ο ίδιος, διότι ήλθον κλέπται και φοβερίζουν να έλθουν μέσα εις τας Καλάμας.

Μετά δύο δε ημέρας, ήτοι τη 19 Μαρτίου 1821 έστειλεν ο Μαυρομιχάλης τον υιόν του Ηλίαν με 150 σχεδόν Μανιάτας. Ούτοι δε ετοποθετήθησαν εις τας δυνατωτέρας οικίας των Καλαματιανών Χριστιανών. Τότε αμέσως οι Τούρκοι συνήλθον εις συμβούλιον μόνοι των, καλέσαντες και τον Ηλίαν ως άνθρωπον της εξουσίας. Συσκεφθέντες δε εύρον εύλογον να γράψουν πάλιν του Μπέη ν’ αποστείλη και άλλην δύναμιν περισσοτέραν της πρώτης, και να έλθη εκεί και ο ίδιος. Ο Ηλίας έγραψεν εις τον πατέρα του με πεζόν χριστιανόν, ότι τώρα είναι καιρός να ειδοποιήση όλα τα καπετανάτα της Μάνης να οπλισθώσι και να έλθουν παρρησία και, επί τω προσχήματι τούτω άρχεται η επανάστασις.

Ο δε Π. Μαυρομιχάλης, λαβών τα δεύτερα γράμματα των Τούρκων, και την παραγγελίαν του υιού του, αμέσως ειδοποίησεν όλους τους καπεταναίους, οι οποίοι ήσαν έτοιμοι διά την επανάστασιν. Ειδοποίησαν δε και τον Κολοκοτρώνην, ευρισκόμενον εις την οικίαν του Μούρτζινου, και τότε εν ακαρεί διεδόθη καθ’ όλην την Μάνην ότι εξεστράτευσαν ο Μπέης, ο Κολοκοτρώνης, ο Μούρτζινος, οι Καπετανάκηδες, οι Κουμουνδουράκηδες και οι λοιποί καπεταναίοι άπαντες. Τοιουτοτρόπως λοιπόν ήρχοντο κατά τας 22 Μαρτίου. Ο δε Βόηβοντας και οι λοιποί Τούρκοι ητοίμασαν την υποδοχήν του Μπέη φανερά να τον υποδεχθώσιν ως δύναμιν του Σουλτάνου. Αλλ’ εν τω μεταξύ τούτω και πρίν φθάσουν οι καπεταναίοι εις Καλάμας, ανεχώρησεν από την πόλιν ένας Τούρκος, γνωστός εις την πατρίδα του Κορώνην, σκοπεύων ν’ αποφύγη τα ενδεχόμενα κακά, τα οποία η ώρα έφερε και κατείχον εις ανησυχίαν τους συλλογισμούς των ανθρώπων. Ο Τούρκος αυτός ονομάζετο Μουράτης, έχων μαζί και την θυγατέρα του. Ένας δε εκ των Καλαματιανών, τρέχων υπήγεν εις τους κατέχοντας τον Προφήτην Ηλίαν καπεταναίους, και είπε προς αυτούς ότι οι Τούρκοι φεύγουν. Τότε έσπευσαν οι δύο αδελφοί Φλεσσαίοι, Ηλίας και Νικήτας, ο Νικήτας Σταματελόπουλος, ο Π. Κεφάλας και ο γέρων Αναγνωσταράς Παπαγεωργίου, Ο Αρχιμανδρίτης Φλέσσας και οι λοιποί, επρόφθασαν τον ειρημένον Τούρκον Μουράτην κατά την θέσιν Φραγκοπήγαδον, όχι πολύ μακράν των Καλαμών, του εφώναξαν να σταθή και να υπάγη εκεί όπου ήσαν οι καπεταναίοι, αλλ’ αυτός παρήκουσε και αντέστη, και ούτως εφόνευσαν αυτόν, την δε θυγατέρα του ηχμαλώτησαν και επειδή ήτο νέα και ωραία, την παρέδωσαν εις τον Αναγνωσταράν, ως σεβασμιότερων και προχωρημένον εις την ηλικίαν.

Κατ’ εκείνην δε την ημέραν έπιασαν οι Έλληνες τα καλύβια των Καλαμών. Τούτων ούτω γενομένων, οι εν Καλάμαις Τούρκοι έχασαν τας ελπίδας των, μετέβαλον τας σκέψεις των και είχον φόβους περί του μέλλοντος των. Δεν εγνώριζον δε τι έμελλε να γίνη από την συρροήν των ερχομένων και των περιμενομένων ακόμη Μανιατών, και αυτού του ιδίου και φίλου των Μπέη, και εκλείσθησαν εις τους πύργους των.

Την δε ακόλουθον ημέραν (23 Μαρτίου) ήλθεν ο Π. Μαυρομιχάλης μετά των λοιπών, ως είρηται, αφόπλισαν τους Τούρκους, παραδοθέντας προς αυτών με την υπόσχεσιν να φυλάξη την ζωήν και την τιμήν των. Ούτω εγένετο η αρχή της επαναστάσεως μας κατά την μεσημβρινήν πλευράν της Πελοποννήσου. Μετά δε ταύτα εψάλη δοξολογία εις τον ποταμόν.

Την δε 18 Μαρτίου διαμένοντες εις Μαρδάκι ο Αναγνωσταράς μετά του Νικηταρά, και ειδοποιηθέντες ότι έφθασεν εις την Σκαρδαμούλαν της Μάνης εν πλοίον με πολεμοφόδια, αποσταλέν (τω όντι) από τους εν Σμύρνη εταίρους, Ο Νικηταράς μετά την βεβαίαν πληροφορίαν περί του ελλιμενισμού του πλοίου αυτού, εσύναξε ευθύς 250 οπλοφόρους και 200 ζώα φορτηγά, και διά νυκτός κατέβησαν μετά του Αναγνωσταρά από το Μαρδάκι και απήλθον εις την Σκαρδαμούλαν ομού με τους οπλοφόρους και με τα ζώα, επ’ ελπίδι του να μεταφέρωσι τα πολεμοφόδια εις Μαρδάκι ως εις θέσιν ορεινήν και οχυράν. Αφ’ ου δε επρότειναν τον σκοπόν των αυτόν εις τον Ιωάννην Μαυρομιχάλην Κατζήν, (τον αυτάδελφο του Π. Μαυρομιχάλη) αυτός δεν απεδέχθη την πρότασιν αυτήν, εξαιτήσας παρ’ αυτών έγγραφον άδειαν παρά του αυταδέλφου του Μπέη, διαμένοντος τότε εις Κυτριάς, και επί τη αδεία αυτή να δώση μέρος πολεμοφοδίων. Επειδή δε αυτό ήτον δύσκολον να γίνη, κατέπεισεν τελευταίον τον Κατζήν δια να τους δώση ίδιος εν απλούν τεσκερέν (έγγραφο), ώστε δυνάμει αυτού να λάβωσιν από το πλοίον εν μικρόν μέρος βαρούτης, και μολύβδου, όσον εξήρκει να γεμίση τας πυριτοθήκας των, και δια νυκτός πάλιν να επιστρέψωσιν οπίσω, με την πληθύν των οποίων είχον μεθ’ εαυτών οπλοφόρων και των ζώων, πριν φθάσει η ημέρα, και τους ίδωσιν οι εν Καλαμάτα Οθωμανοί περνόντας από τα όρια των.

Αφ’ ου δε έλαβεν ο Νικηταράς τον τεσκερέν παρά του Κατζή δια να λάβη μικρόν μέρος πολεμοφοδίων, παραλαβόν μεθ’ εαυτού 50 εκ των 200 οπλοφόρων, εισήλθε μετ’ αυτών εις το πλοίον. Και επειδή οι τηρούντες το πλοίον Μανιάται, όντες από τους πλέον βαθείς της Μάνης, δεν εγνώριζον γράμματα, οι εισελθόντες μετά του Νικηταρά νυκτός ούσης, και με τρόπον πλαγίας βίας χωρίς ν’ αφήσουν αυτούς να εισέλθωσιν εις το πλοίον, ούτε να εξέλθη κανείς εκ των τηρούντων αυτό, εξήγαγον από το πλοίον με την πλέον ευγενή αυτήν βίαν τόσην ποσότητα βαρούτης και μολύβδου, ώστε και τα 200 ζώα εφόρτωσαν, και οι οπλοφόροι ακόμη έλαβον έκαστος επί των ώμων των ο μεν βαρούτην, ο δε μόλυβδον, και με ταχύτητα σύραντες τα φορτηγά ζώα, ανεχώρησαν. Και έως ου ο Κατζής έφθασε να λάβη την ανέλπιστον τεχνικήν και ήσυχον παραλαβήν αυτήν των πολεμοφοδίων, αυτοί ήσαν πλέον μεμακρυσμένοι, (μ’ όλον ότι έμεινεν εις το πλοίον τετραπλασία ποσότης ακόμη αφ’ όσην παρέλαβον οι περί τον Νικηταράν), οίτινες τρέχοντες δρομαίοι δια να φθάσωσι να διαβώσι νυκτός από τα πέριξ της Καλαμάτας, δεν εδυνήθησαν, καθότι κατέλαβεν αυτούς το φώς της ημέρας, άνωθεν της Καλαμάτας ημισείας ώρας απόστασιν έχοντας.

Ο Βοεβόδας της Καλαμάτας ιδών τοσούτους οπλοφόρους και τόσα φορτηγά ζώα, έμεινεν εκστατικός και έντρομος ηρώτησε δ’ ευθύς τι ζώα είναι; Και τίνες και διατί οι μετ’ αυτών τόσοι οπλοφόροι; Τω απήντησαν δε ότι είναι χωρικοί έχοντες έλαιον φορτωμένον επί των ζώων των, ο δε είπεν. Αλλά διατί είναι ένοπλοι; Διότι (τω απεκρίθησαν ) φοβούνται εις τον δρόμον. Δεν ομοιάζει αυτό, είπεν ο Βοεβόδας, και εσυλλογίσθη πάρα πολύ.  Εν τοσούτω τα πολεμοφόδια έφθασαν ασφαλώς με όλους τους ανθρώπους και τα ζώα εις το Μαρδάκι. Αλλ’ ο Βοεβόδας υποψιασθείς εκ των όσων είδεν οπλοφόρων, έλαβε μέτρον ν’ αναχωρήση πλέον από την Καλαμάταν με τους υπό την οδηγίαν του Οθωμανούς, καθώς ακόμη και όλοι όσοι ευρέθησαν αυτόθι Οθωμανοί, (εκτός των ολίγων κατοίκων Οθωμανών της Καλαμάτας). Τούτο μαθόντες οι Έλληνες, ειδοποίησαν τον Νικηταράν διά να παραφυλάττη έμπροσθεν της Καλαμάτας, και ή να συλλάβη αυτούς ζώντας, ή να τους φονεύση. Επί τούτω δε συμπαραλαβών μεθ’ εαυτού ο Νικηταράς 200 οπλοφόρους, προκατέλαβε την πλησιεστέραν και στενωτέραν θέσιν της εις Τριπολιτζάν απαγούσης εκείνης οδού. Επειδή δε κατ’ εκείνας τας ημέρας ανήσυχοι όντες και τεταραγμένοι ως προς την κατάστασιν των οι Οθωμανοί, ιδόντες ότι προκατελήφθησαν από τους Έλληνας αι εμπροσθιναί θέσεις ειδοποίησαν τουτ’ αυτό τον Βοεβόδαν, όστις εκπλαγείς διέταξεν ευθύς, ν’ αποπεμφθώσιν όσα ζώα είχε μισθώσει με αγώγιον διά να λάβη μετ’ αυτού εις την οδοιπορίαν, διαμείνας εις την Καλαμάταν, μέχρις ότου ήθελεν επιτύχει ευκολίαν εις την δίοδον του.

Μουράτης δε τις ονόματι Οθωμανός πάροικος εις Καλαμάταν προ πολλών ετών, έχων σχέσιν μετά των πλειοτέρων Ελλήνων, θαρρών επί τούτω και φανταζόμενος ότι θέλουν τον εμποδίσει οι ενεδρεύοντες Έλληνες, Παραλαβών την γυναίκα αυτού και τα τέκνα, ανεχώρησε διά ν’ απέλθη εις Τριπολιτζάν. Ότε δε έφθασεν εις το μέρος όπου ήτον η ρηθείσα ενέδρα, τω είπεν ο Νικηταράς. Βρέ Τούρκο! Άφησε τ’ άρματα σου κι έλα εδώ. Ο Μουράτης νομίσας τους λόγους αυτούς ως αστεϊσμόν, παρακούσας ώδευε, πάραυτα δε ο Νικηταράς διέταξε, και δι ενός πυροβόλου εφόνευσαν αυτόν. (Τόσον του Νικηταρά καθώς και του Κολοκοτρώνη, και των άλλων της ιδίας φύσεως καλουμένων αποστατών η καρδία έτρεμε, και δεν έβλεπον πότε να χυθή αίμα Τουρκικό, δια να μη ήθελε τύχη και σβέση η πρόοδος της επαναστάσεως). Η δε γυνή του Μουράτη ομού με τα τέκνα της επέστρεψεν εις την Καλαμάταν οδυρόμενη.

Ταύτα ιδών και ακούσας ο Βοεβόδας, και απελπισθείς, την 21 Μαρτίου οχυρώθη μετά των υπό την οδηγίαν του Οθωμανών και όλων των άλλων, όσοι τότε ευρέθησαν έχοντες χισμέτια (δημόσιες υπηρεσίες) και άλλοι, οίτινες εσύναζον τα χαράτζια (τον ετήσιο κεφαλικό φόρο), οχυρώθησαν δε άπαντες ούτοι εις τα πλέον οχυρά οικήματα της Καλαμάτας.

Την δε επιούσαν (22 Μαρτίου), αφ’ ου μετά διαφόρους γενομένας εν Μάνη συνελεύσεις ενεκρίθη τέλος πάντων να γίνη η έναρξις της αποστασίας την 25 Μαρτίου, την αυτήν ημέραν (22 Μαρτίου) έφθασαν εις την Καλαμάταν ο Μούρτζινος, ο Θ. Κολοκοτρώνης, ο Αναγνωσταράς, ο Γρηγόριος Δικαίος, ο Π. Κεφάλας, οι υιοί του Π. Μαυρομιχάλη ομού με τον Κατζήν και με τους λοιπούς προκρίτους της Μάνης 2.000 περίπου οπλοφόροι, ελθόντος συν αυτοίς και του Νικηταρά μετά των εν τη ενέδρα οπλοφόρων, συνήχθησαν δε και εις την Καλαμάταν μεταξύ της 22 και της 23 Μαρτίου περισσότεροι των 5000 Μανιάται, μετά των αρχηγών και καπιτάνων αυτών, οίτινες ήσαν, ο Παναγουλέας, ο Γαλάνης και Αθανασούλης Κουμουνδουράκιδες, ο Αθανασούλης Καπιτανάκης, ο Παναγιώτης Καπιτανάκης, ο Δημήτριος Καλαμάς, ο Ανδρέας Κουμουνδουράκης, ο Αντώνιος Μιχαήλ Τρουπάκης, ο Δημήτριος Κωνσταντινέας, οι Σταυριανός και Γεώργιος Καπιτανάκιδες, ο Χρηστέας, ο Κυβέλος, οι Κιτριναίοι, ο Δημήτριος Πολυκάκος, ο Λάζαρος Τζολάκης, ο Θεόδωρος Μισικλής, οι Σασαριάνοι, ο Δημήτριος Καρακίτζος, ο Θεόδωρος Κρενίδης, και ο Παναγιώτης Ξανθός. Οι Μεσσήνιοι, οι Ανδρουσιανοί, Οι Γαραντζαίοι, μετά του Μ. Πέτροβα, και Οικονομόπουλου, και Εμμανουήλ Δαρειώτου, οι Πισινοχωρίται και Σαμπαζιώται εκ της επαρχίας Λεονταρίου.

Την δε 23 Μαρτίου ιδών ο Βοεβόδας την πληθύν των συναθροισθέντων εν Καλαμάτα οπλοφόρων, και απελπισθείς, διέταξε τον Μπελούκ μπασίν του (Πολιτάρχη της Διοικήσεως του) Κοκίνην το επίθετον (ένα όντα των εν Τριπολιτζά εσκιάδων αυθαιρέτων κακοποιών), όστις απελθών εις το κατάστημα, όπου ήσαν συνηγμένοι οι αρχηγοί των οπλοφόρων Ελλήνων, ο Π. Μαυρομιχάλης, και λοιποί, έδωκαν εις αυτούς τον χαιρετισμόν κατά τον συνήθη Οθωμανικόν αγέρωχον τρόπον, καθήσας δε εις εν απλούν σκαμνίον, πλησίον του Νικηταρά, και αποτανθείς προς τον Π. Μαυρομιχάλην και λοιπούς, είπεν ως παρά του Βοεβόδα αποσταλείς.

«Ο αγάς σας χαιρετά, και ερωτά να τον ειπείτε, τι πράγματα είναι αυτούνα όπου κάνετε, και τι κλεφτοδουλιαίς, όπου μ’ αυτές θα χάσετε τον ραγιά του Βασιλιά, και στην αφεντιά σας ετούτα τα πράγματα δεν θα εύγουν σε καλό». Ο Νικηταράς ακούσας τους λόγους αυτούς (ταραχθέντος του εγκεφάλου του), άρχησεν ευθύς να ετοιμάζη το οποίον εφόρει εις την ζώνην του πιστόλι, δια να το ανάψη καθήμενος κατά του απεσταλμένου Μπελούκμπαση, να τον φονεύση. Αλλ’ ο Θ. Κολοκοτρώνης, εννοήσας την προετοιμασίαν του Νικηταρά, και θεωρήσας ως άτοπον την πράξιν αυτού, κατ’ εκείνην την στιγμήν προλαβών με ορμήν, είπεν εις τον Οθωμανόν. Μπελούκμπαση! Έλα εδώ κοντά μας να ακούσωμεν τι λέγεις . και ευθύς με τον λόγον αυτόν τω ητοίμασεν εν απλούν θρονίον, όπου ο Οθωμανός εγερθείς, εκάθησε πλησίον του Θ. Κολοκοτρώνη ο δε Π. Μαυρομιχάλης λαβών πρώτος τον λόγον είπε προς τον Οθωμανόν. Ακούσαμεν όσα είπες εκ μέρους του Αγά σου, και όσα βλέπετε δεν είναι κλεφτοδουλιαίς, είναι πράγματα στερεά, και δεν είναι μονάχα εδικά μας, είναι του Θεού, και των Βασιλέων, διότι οι Έλληνες έως τώρα υπέφεραν τας τυραννίας και τα βασανιστήρια σας τόσα χρόνια. Διά τούτο ημείς δεν είμαστε ωσάν εσάς τύραννοι και διώκται της ανθρωπότητος, και μήτε θέλει καταδεχθώμεν να σας πειράξωμεν εις το παραμικρόν. Αλλά και εσείς να μένετε εις τα οσπίτια σας και εις το πράγμα σας ανενόχλητοι, και θα δίνετε δύω φλουριά η κάθε φαμήλεια (οικογένεια) τον χρόνον, και κρύος αέρας να μη σας βαρή.

Εγερθείς δε και ο Αναγνωσταράς, και στας εν τω μέσω πάντων είπε: «Μπελούκμπαση! Κανέναν βοηθόν δεν έχομε, πε του Αγά σου, και μήτε μας χρειάζεται από κανένα μέρος βοήθεια. Το δίκαιον μας θα το πάρωμεν με το χέρι μας, διότι εσείς δεν μας αφήσατε τόσα χρόνια μήτε σκούφιαν εις το κεφάλι μας. Εις το εξής δεν σας υποφέρομεν μήτε σας χωνεύωμεν πλέον, και ότι σας περάσει μην το αφήσετε πίσω. Πήγαινε εις τον Αγά σου, και πες του αυτά όπου σου είπαμε, και θέλομεν σε τρεις ώραις να μας παραδώσετε τα άρματα σας, διότι αν παρακούσετε, θα σας περάσωμεν όλους από το σπαθί, και το κρίμα ας είναι ειδικόν σας». Είτα εγερθέντες άπαντες είπον προς τον Οθωμανόν ως εξ ενός στόματος. «άκουσε καλά αυτά όπου σου είπαμε, διά να μη μας βιάσετε και σας περάσωμεν όλους εν στόματι μαχαίρας».

Ο Οθωμανός Μπελούκμπασης ακούσας ταύτα πάντα, ανεχώρησεν έντρομος με πρόσωπον καθηλλοιωμένον, διαπορούμενος εις την τοιαύτην ταχείαν και ανέλπιστον μεταβολήν των Ελλήνων, χθες όντων υπηκόων, και εν ακαρεί παρουσιαζομένων αυτονόμων ανωτέρων, κτλ. Παρουσιασθείς δε ενώπιον του Βοεβόδα, ανήγγειλεν όσα παρά των Ελλήνων ήκουσε. Τόσον δε ο Βοεβόδας, καθώς και οι λοιποί Οθωμανοί οι παρευρεθέντες εις το αυτό κατάστημα, έμειναν άπαντες ως νεκροί επί τη ταχεία αυτή μεταβολή των Ελλήνων γενομένων εντός μιας στιγμής αυτονόμων, υπερυψωθέντων ανθυπηκόων τεταπεινωμένων και τεθλιμμένων, σκεφθέντες δε πολυειδώς και πολυτρόπως, αφ’ ου είδον ότι όσα και αν ήθελον φαντασθή ήσαν όλα μάταια, τελευταίον κλίναντες τον αυχένα, μετά τρείς ώρας εμήνυσαν εις τους Έλληνας ότι παραδίδονται εις την τιμήν των, εις το αϊνί, και εις την παλληκαριάν των.

Οι δε Έλληνες διόρισαν ευθύς μιαν επιτροπήν συγκείμενην εξ οκτώ υποκειμένων, και δύω γραμματείς, οίτινες παρέλαβον τα όπλα όλων των Οθωμανών με καταγραφήν καθαράν καθώς και έπιπλα των, και τα μεν όπλα διένειμον εις τους μη έχοντας Έλληνας, τους δε Οθωμανούς διεμοίρασαν εις τέσσερα οικήματα χορηγούντες εις πάντας με δαψίλειαν και αφθονίαν τα προς τροφήν αυτών,.αλλά μετ’ ολίγας ημέρας διά κάθε ενδεχόμενην υποψίαν διεμέρισαν εξ αυτών άλλους εις την Μάνην, και άλλους εις άλλας Κώμας της Μεσσηνίας, τους οποίους ομού με τους εν Καλαμάτα κατοίκους ολίγους Οθωμανούς εκ διαλειμμάτων κατέφαγε το Φεγγάρι. (τον έφαγε το Φεγγάρι δηλ. τον σκότωναν τη νύχτα). Αφού διέταξαν την παραλαβήν των όπλων από τους ρηθέντας Οθωμανούς οι αρχηγοί των Ελλήνων ταυτοχρόνως διέταξαν να σφραγίσωσιν όλας τας αποθήκας των γεννημάτων (καρπών δημητριακών) και τας λεγομένας Γούβας (υπόγειες σιτοθήκες) όσοι είχον τοιαύτας, διά να χρησιμεύσωσι προς τροφήν των στρατευμάτων, του οποίου τούτου γενομένου, εν μέρος των καρπών αυτών εχρησίμευσε τω όντι διά τροφάς, το δε επίλοιπον παρηναλώθη παρά των Μανιατών, επιστατούντος του Ιωάννου Κατζή Μαυρομιχάλη. Αφοπλίσαντες δε τους εν Καλαμάτα Οθωμανούς όλως δι όλου οι Έλληνες και τον Βοεβόδαν αυτής Σουλεϊμάν Αγά Αρναούτ Ογλούν, και διανείμαντες αυτούς εις τα αρμόδια οικήματα, ως είρηται, μετά την μεσημβρίαν της αυτής ημέρας (23 Μαρτίου), ειδοποίησαν κατά πρόσκλησιν των αρχηγών Ελλήνων τον εν Καλαμάτα ευρεθέντα Κλήρον συγκείμενον από εικοσιτέσσαρας Ιερείς και Ιερομονάχους οίτινες ενδεδυμένοι τας ιερατικάς στολάς φέροντες και τας Αγίας εικόνας συνήλθον εις το χείλος του ποταμού της πόλεως, όπου συνηθροίσθησαν και άπαντες οι Έλληνες πλέον των 6 χιλιάδων στρατιωτικοί, πολιτικοί, έμποροι και λοιποί, άνδρες, γυναίκες, και παίδες. Ευθύς δε εψάλη η προς τον Ύψιστον δοξολογία και παράκλησις διά την έναρξιν του υπέρ πίστεως και πατρίδος αγώνος με δάκρυα χαράς και αγαλλιάσεως εις τους οφθαλμούς πάντων.

Μετά την τελετήν αυτήν αφού επροσκύνησαν, ασπασάμενοι τας αγίας εικόνας άπαντες μετ’ ευλαβείας, ο μεν Θ. Κολοκοτρώνης παραλαβών 300 Μανιάτας μεθ’ εαυτού, διανυκτερεύσας την νύκτα εκείνην εις την Σκάλαν (Κώμην της επαρχίας Μεσσήνης) κακείθεν την επιούσαν (25 Μαρτίου) μετέβη δια το Λεοντάρι, και την Καρύταιναν. Ο δε Νικηταράς ανέβη εις τα ονομαζόμενα Πισινά Χωριά και Σαμπάζικα, όθεν παραλαβών μεθ’ εαυτού 350 οπλοφόρους, κατέβη εις Λεοντάρι, ν’ αντικρούση τους Λεονταρίτας Οθωμανούς, περί των οποίων διεδόθη φήμη ότι εκ των απελθόντων ν’ αποκλεισθώσιν εις Τριπολιτζάν Λεονταριτών Οθωμανών, επέστρεψαν οπίσω εις Λεοντάρι 80 ιππείς διά να διατηρήσωσι τας οικίας των από τας διαφθοράς των Ελλήνων, οίτινες μαθόντες την εις Δεδέμπεη άφιξην του Θ. Κολοκοτρώνη, επέστρεψαν πάλιν ευθύς εις την Τριπολιτζάν.