Για να μην γίνει το πρόσωπο προσωπείο

Κληρικός Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων

Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (Βαλκανιολόγος, Θεολόγος)

Κάποιος νέος που είχε κτήματα πλησίασε τον Χριστό και ρώτησε πως θα αποκτήσει την αιώνια ζωή. Ο Χριστός του υπενθύμισε τις εντολές, τις οποίες ο νέος είχε τηρήσει στη ζωή του από μικρός. Μόλις του είπε όμως να πουλήσει όσα έχει και να τα μοιράσει στους φτωχούς, ο νέος έφυγε λυπημένος. Αυτό είναι το ευαγγέλιο της Κυριακής (Ματθ. 19, 16-26).

Ο νέος δεν φόνευσε, δεν μοίχευσε, δεν έκλεψε, δεν ψευδομαρτύρησε, τιμούσε τους γονείς του και αγαπούσε τον πλησίον του ή πίστευε πως τον αγαπούσε. Όλα αυτά τα τηρούσε. Κάπου όμως υστερούσε. Δεν έδινε με τίποτε την περιουσία του. Κι αν όχι όλη, ένα μέρος της τουλάχιστον σε ανθρώπους που είχαν ανάγκες. Ο Μ. Βασίλειος, σε σχετική του ομιλία με κοινωνικό περιεχόμενο (‘’Προς τους πλουτούντας’’) σημειώνει: ‘’Γνωρίζω ότι πολλοί νηστεύουν, προσεύχονται, στενάζουν, φανερώνουν όλη την ανέξοδη ευλάβεια, δεν αφήνουν όμως ένα οβολό σ’ αυτούς που θλίβονται’’. Και διερωτάται: ‘’Ποιο το όφελος τους από την λοιπή αρετή;’’.

Δεν εμπόδιζε ο πλούτος τον νέο. Η πλεονεξία τον εμπόδιζε να δει τον συνάνθρωπο του που είχε ανάγκη, όπως τον εαυτό του. Ο Χριστός δεν απαγόρευσε τον πλούτο. Δεν είπε μην πλουτίζεις. Τόνισε τη δυσκολία του πλούτου για τη Βασιλεία του Θεού. Του πλούτου, όχι ως ύπαρξη περιουσίας, αλλά ως κατάφαση στην πλεονεξία. Ο Χριστός την πλεονεξία χτύπησε στη διδασκαλία Του. Μάλιστα, πάλι ο Μ. Βασίλειος σε άλλο του κείμενο, στο οποίο αναφέρεται στην μη προσήλωση στα βιοτικά, αναφέρεται στο όφελος του πλούτου. Γράφει, λοιπόν: ‘’ας σκεφτούμε λοιπόν, αγαπητοί, για τους εαυτούς μας κάτι το φιλάνθρωπο. Και εάν γενικά θέλουμε το βάρος της ευπορίας να το κάνουμε κέρδος μας, ας το διαμοιράσουμε στους πολλούς, οι οποίοι και θα το βαστάξουν με πολλή χαρά… Ας επιτρέψουμε στον πλούτο που θέλει, να ξεχειλίσει προς αυτούς που τον έχουν ανάγκη’’.

‘’Τί θα αποκριθείς στον κριτή, εσύ που ενδύεις τους τοίχους και δεν ενδύεις τον άνθρωπο;’’, διερωτάται ο Μ. Βασίλειος.  Πλέον, ακόμη και η φιλοσοφία (Derrida, Levinas) βλέπει τον άλλο ως δρόμο για τη Βασιλεία του Θεού και τον αντιμετωπίζει απροϋπόθετα. Το βλέπουμε στο ‘’Περί φιλοξενίας’’ του Derrida, στο ‘’Ηθική και Άπειρο’’ του Levinas, το βλέπουμε στις κοινωνικές ομιλίες των Πατέρων. Καρποφορείς θησαυρούς στους ουρανούς δείχνοντας φιλανθρωπία σ’ όσους έχουν ανάγκη, σημειώνει ο Γρηγόριος Νύσσης σε λόγο του.

Μήπως ο διάβολος δεν νηστεύει; Δεν αγρυπνεί; Είναι όμως φιλάνθρωπος; Η φιλανθρωπία ως στάση ζωής, ως υπαρκτική ανάγκη του προσώπου διασφαλίζει τον τρόπο της στάσης απέναντι στο κάθε άλλο, απόλυτο, ξένο πρόσωπο. Αλλιώς το πρόσωπο γίνεται προσωπείο. Και αλλοιώνεται η σχέση με τον Χριστό. Η σχέση με τον Χριστό, σχέση άκρως ερωτική, δεν εξαντλείται στη νηστεία, την προσευχή και κάθε άλλη ανάγκη του προσώπου για συσχετισμό με το εράσμιο πρόσωπο του γλυκύτατου Νυμφίου. Υπάρχει ο συνάνθρωπος μέσα από τον οποίο περνάει η σχέση με τον Χριστό. Δεν είναι ο σκοπός τα παραπάνω. Αυτά είναι ο δρόμος για τον Χριστό. Αλλοίμονο εάν είχαμε αντικαταστήσει το πρόσωπο του Χριστού με την κάθε αρετή.

Η φιλανθρωπία του Θεού σάρκωσε τον Λόγο. Δεν σαρκώθηκε ο Θεός από προσωπικό απωθημένο ή αδιέξοδο. Από έρωτα σαρκώθηκε για τον άνθρωπο. Από αυτή την λέξη που για τους περισσότερους χριστιανούς αποτελεί κατάρα. Ε, αυτός ο έρωτας οδηγεί τον πλούσιο στην ασκητική ενός τρόπου που θέλει τον άλλον ως εικόνα Θεού και όχι ως προσωπείο. Ο πλούσιος σε μία τέτοια περίπτωση νοιάζεται για τον άλλον.

Γνωρίζετε πως η Εκκλησία ασκεί φιλανθρωπικό έργο. Σε πολλούς ναούς υπάρχει ένα ‘’ασήμαντο’’ κουτί που ελάχιστοι το βλέπουν και ελάχιστοι υποψιάζονται το βάθος αυτού του κουτιού. Είναι το κυτίο του φιλόπτωχου. Το φιλόπτωχο είναι ο δρόμος για τη Βασιλεία του Θεού, την αιώνια ζωή. Όσα μυστήρια, λειτουργίες, ποιμαντικά γεγονότα συμβούν σε μία ενορία, αν ο άλλος δεν ιδωθεί ως συν-δημιούργημα μου, πλευρό από το πλευρό μου, δεν υπάρχει αιώνια ζωή. Ξεγελιόμαστε εάν αναζητήσουμε τον παράδεισο σε θρησκευτικούς γκουρού, εγγυημένους γέροντες, σε θεολογίες της φθηνής ατάκας, σε προφητείες που πρέπει να ερμηνευθούν κ.ο.κ. Όλα αυτά αλλοιώνουν το ήθος και το ύφος του ορθόδοξου ανθρωπισμού. Ο ευαγγελικός λόγος είναι σαφής. Δεν υπάρχει Βασιλεία του Θεού εάν ο άλλος δεν γίνει εικόνα του Θεού.

Ο ορθόδοξος ανθρωπισμός διαφέρει από κάθε άλλη κοινωνική θεώρηση, ηθική διδασκαλία. Δείχνει ότι έχει κοινά σημεία με άλλες θεωρήσεις περί πλούτου, όμως στον ορθόδοξο ανθρωπισμό πίσω από τη φιλανθρωπία, το ήθος, την ελεημοσύνη υπάρχει το πρόσωπο του Χριστού. Είναι μεγάλο το χάσμα μεταξύ αριστερών ιδεολογιών και ορθόδοξου ανθρωπισμού. Η αριστερή θεώρηση προτρέπει να μοιραστούμε τα δέκα, πέντε εγώ και πέντε εσύ. Ο ορθόδοξος ανθρωπισμός καταλύει το δίκαιο αυτής της πρακτικής και σου λέει από τα δέκα, τρία εγώ κι επτά εσύ.