Φέτος συμπληρώνονται 196 χρόνια από τη πρώτη πολεμική σύγκρουση μεταξύ Ελλήνων και Τουρκοαιγυπτίων κατά το έτος 1825, μετά την απόβαση του Ιμπραήμ Πασά στη Μεθώνη. Ήταν 12 Φεβρουαρίου 1825 (παλιό ημερολόγιο) όταν το πρώτο τμήμα του Αιγυπτιακού στρατού, περίπου 5.500 άνδρες, αποβιβάστηκε στην Μεθώνη. Ο Ιμπραήμ, χωρίς να χάσει χρόνο, κατάρτισε αμέσως συντονισμένο σχέδιο ενεργειών, με στόχο να καταλάβει το Νιόκαστρο και την πολιορκούμενη από τους Έλληνες Κορώνη. Έτσι, βάσει των πληροφοριών, σχετικά με τις αμυντικές θέσεις των Ελλήνων, επιδίωξε αιφνιδιασμό των ελληνικών δυνάμεων με ταυτόχρονη νυχτερινή ενέργεια επί των κατευθύνσεων Κάτω Μηνάγια και Γρίζι, όπου βρίσκονταν οι προφυλακές των Ελλήνων, με τελική σύγκλιση των δύο φαλάγγων στο χωριό Βουνάρια, ώστε να αποκόψει τα ελληνικά σώματα που πολιορκούσαν την Κορώνη.
Έτσι, οι Τουρκοαιγύπτιοι, αιφνιδιαστικά, μέσα στην νύχτα τις 19ης Φεβρουαρίου/3ης Μαρτίου, προχώρησαν χωρισμένοι σε δύο φάλαγγες ανατολικά με κατεύθυνση προς το φρούριο της Κορώνης. Η πρώτη φάλαγγα βάδισε κατευθείαν από τη Μεθώνη προς την Κορώνη, ενώ η άλλη κινήθηκε βορειότερα, σχεδόν έτσι παράλληλα με την πρώτη και με σκοπό να κτυπήσει πιο ψηλά, ώστε να αποκόψει τις ελληνικές πολιορκητικές δυνάμεις που βρίσκονταν μεταξύ Κάτω Μηναγίων και Μηλίτσας. Σοβαρότερη φάλαγγα ήταν η πρώτη, καθώς την αποτελούσαν τέσσερα τάγματα πεζικού, 400 ιππείς και αρκετοί Τούρκοι της Μεθώνης, ενώ αρχηγός της ήταν ο ίδιος ο Ιμπραήμ. Η νότια φάλαγγα επιτέθηκε ξημερώματα αιφνιδιαστικά στην Ελληνική προφυλακή που βρισκόταν στο Γρίζι (περίπου 30 στρατιώτες). Οι Έλληνες, μόλις είδαν την ισχυρή δύναμη των Αιγυπτίων ξαφνικά μπροστά τους, αιφνιδιάστηκαν και δεν πρόλαβαν να προβάλουν καμία αντίσταση, ενώ μόλις που κατάφεραν να διαφύγουν και να υποχωρήσουν στα γύρω βουνά.
Η άλλη φάλαγγα κτύπησε βορειότερα, την ισχυρότερη αριθμητικά προφυλακή (περίπου 100 στρατιώτες) που βρισκόταν νότια των Κάτω Μηναγίων και δυτικά της Μηλίτσας. Αυτή την θέση κρατούσαν ο στρατηγός Λιάκος Γιατράκος (1795 – 1875) και μερικοί ντόπιοι. Το σώμα του Λιάκου Γιατράκου δεν αιφνιδιάστηκε παρότι δεν είχε ξημερώσει ακόμη όταν επιτέθηκαν συντονισμένα οι Τουρκοαιγύπτιοι. Πολέμησε προβάλλοντας απεγνωσμένη αντίσταση, προξενώντας στον εχθρό αρκετές απώλειες, παρότι το σώματα του ήταν μικρό σε σχέση με την πολυπληθέστερη δύναμη των εχθρών. Ωστόσο, βλέποντας ότι δεν θα μπορούσε να κρατήσει επί πολύ την πίεση του εχθρού, που μάλιστα διέθετε και ιππικό, υποχώρησε συντεταγμένα πολεμώντας προς τους πρόποδες του όρους Λυκόδημου. Κατά τη μάχη ο Λιάκος έχασε 6 παλικάρια και είχε και δύο τραυματίες, ενώ ανάμεσα στους νεκρούς συντρόφους του ήταν και ο εξάδελφος του, ο Χιλίαρχος Αθανάσιος Αποσποράκος, ο οποίος σύμφωνα με τον Λιάκο σκότωσε αρκετούς Αιγύπτιους πριν πέσει νεκρός.
Η νότια φάλαγγα του εχθρού, αφού ανέτρεψε την προφυλακή στο Γρίζι, στράφηκε προς Βορρά, πέρασε από το Χωματερό και το βράδυ μπήκε στα Βουνάρια. Η βόρεια, αφού απώθησε την προφυλακή του Λιάκου Γιατράκου, προέλασε μέσω Μηλίτσας προς νοτιοανατολικά και συνενώθηκε με τη νότια. Οι πολιορκητές της Κορώνης, υπό τους Παναγιώτη και Νικό Γιατράκο και Ιωανν. Καραπαύλο, καθώς και οι ευρισκόμενοι στα Βουνάρια μετά του έπαρχου Δημ. Βυζαντίου, ειδοποιηθέντες περί της εχθρικής προελάσεως κινήθηκαν εσπευσμένος προς τη Λογγά, ενώ οι Αιγύπτιοι προωθήθηκαν ως τα Καστέλια. Έτσι απώθησαν τους Έλληνες, τους απέκοψαν από την Κορώνη και απέκτησαν επαφή με αυτή. Ο Ιμπραήμ δεν είχε ακόμη την πρόθεση να βγει πιο έξω από τη μεσσηνιακή χερσόνησο, οπότε θα υπήρχε ο κίνδυνος να εμπλακεί σε αγώνα με υπέρτερες δυνάμεις, να επεκτείνει δυσανάλογα τις επικοινωνίες και τις μεταφορές του και να διασπείρει τις λίγες δυνάμεις του. Ο σκοπός του προς το παρόν ήταν να διαλύσει τις πολιορκίες των δύο φρουρίων, Μεθώνης και Κορώνης και να αποκτήσει ερείσματα. Για την συνέχεια των επιχειρήσεων θα περίμενε να του έλθουν και άλλες δυνάμεις. Εγκατέλειψε λοιπόν ακόμη και εδάφη που είχε καταλάβει, απέσυρε τις δυνάμεις του και από το Νιόκαστρο και τις συγκέντρωσε γύρω από τη Μεθώνη αμυντικά. Μόνο ελαφρές προφυλακές έταξε στη Λογγά και στα Βουνάρια.
Συμπερασματικά, θα λέγαμε, η μάχη στα Κάτω Μηνάγια έσβησε τον μύθο του Ιμπραήμ ότι, οι Έλληνες δεν θα είχαν την δύναμη και το κουράγιο να αντισταθούν στον οργανωμένο στρατό του, ενώ αναπτέρωσε το ηθικό των Ελλήνων σε σχέση με την ουσιαστική αντιμετώπιση του Ιμπραήμ και τον περιορισμό του στα στενά όρια του αρχικού προγεφυρώματος. Βάσει αυτών, ο Δήμος Πύλου Νέστορος καθιέρωσε την 3η Μαρτίου, επέτειος της Μάχης Κάτω Μηναγίων, ως Δημόσια Εορτή Τοπική Σημασίας (Νοέμβριος 2019), με την αναβίωση εκδηλώσεων μνήμης και τιμής και την ανέγερση μνημείου πεσόντων στην περιοχή της σύγκρουσης του οικισμού των Κάτω Αμπελοκήπων, συμπληρώνοντας έτσι ένα σημαντικό ιστορικό κενό, σε σχέση με την ανάδειξη της πρώτης μάχης μεταξύ Ελλήνων και Τουρκοαιγυπτίων κατά το έτος 1825, που δίνει τη δυνατότητα να δούμε πλέον ολοκληρωμένα και ουσιαστικά την εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων στην περιοχή, κατά το κρίσιμο έτος 1825 για την Ελληνική Επανάσταση.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι, η καταξιωμένη ομογενής καλλιτέχνις Joanna Kordos που ζει στη Μελβούρνη φιλοτεχνεί αυτή τη χρονική περίοδο αφιλοκερδώς το μνημείο – έργο τέχνης προς τιμήν της ιστορικής μάχης, το οποίο θα τοποθετηθεί σε περίοπτη θέση του οικισμού των Κάτω Αμπελοκήπων, ενώ θα εγκαινιαστεί από το Δήμο Πύλου Νέστορος το Καλοκαίρι του 2021, στο πλαίσιο του προγράμματος των εορταστικών εκδηλώσεων της εμβληματικής επετείου των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση.
